Sửa thuế tiêu thụ đặc biệt, nên hướng tới hiệu quả và công bằng

TS. Nguyễn Quốc Việt nêu rõ, mức thuế TTĐB quá cao có thể khiến người tiêu dùng chuyển sang sử dụng hàng hóa phi chính thức, hàng nhập lậu. Điều này không chỉ gây thất thu thuế, mà còn làm suy giảm hiệu quả của chính sách thuế trong việc kiểm soát và điều tiết tiêu dùng. Vì vậy, cần có chính sách kiểm soát chặt chẽ hàng hóa bất hợp pháp, tăng cường quản lý và giám sát để đảm bảo tính minh bạch và công bằng trong thu thuế.

Khuyến nghị để có chính sách phù hợp

TS. Nguyễn Quốc Việt nhấn mạnh, để hướng tới tương lai, thuế TTĐB được đánh giá là loại thuế sức khỏe (health-tax). Do đó cần chứng minh được 2 tính tương quan, liên hệ giữa việc tiêu thụ hàng hóa với những tác động tích cực đối với sức khỏe người tiêu dùng. Cùng với đó, nếu như thay đổi sắc thuế cần tạo được nguồn thu ngân sách, sử dụng chính ngân sách đó để phục vụ cho sức khỏe cộng đồng.

TS. Nguyễn Quốc Việt.

Luật Thuế TTĐB 2008 cùng 4 lần sửa đổi bổ sung đã điều tiết người tiêu dùng (ưu tiên hàng đầu), thu nhập xã hội (là mục tiêu cũ); tiết kiệm tài nguyên và bảo vệ môi trường, đặc biệt góp phần ổn định nguồn thu NSNN.

Theo nghiên cứu, từ 2008 sau khi gia nhập WTO, thuế VAT của Việt Nam đóng góp trong tỷ trọng thu NSNN tăng 4%, từ 22% lên 26%. Thuế TTĐB tăng từ khoảng 6% lên 8 - 9%, tăng từ 2 - 3% trong tỷ trọng NSNN. Thuế thu nhập doanh nghiệp chỉ tăng 1%, từ 16 lên 17%. Đặc biệt, thuế thu nhập cá nhân tăng từ 2,3% lên 9%, tăng 6%. Thuế xuất nhập khẩu giảm khoảng 7%, từ 14% xuống 6%.

“Tăng thuế TTĐB không phải là giải pháp phù hợp để tăng thu ngân sách, mức thuế cần đủ để điều tiết tiêu dùng nhưng không làm giảm sức cạnh tranh của doanh nghiệp trong nước” – ông Việt chia sẻ. Đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thiết kế chính sách thuế sao cho đơn giản, dễ hiểu và dễ thực hiện. Điều này sẽ giúp các doanh nghiệp và cơ quan quản lý thuế có thể tuân thủ và thực hiện hiệu quả.

Từ thực tế, ông khuyến nghị cụ thể cho chính sách thuế TTĐB trong dự thảo 2024, mức thuế phải phản ánh đúng chi phí xã hội của việc tiêu dùng các sản phẩm chịu thuế TTĐB, nhưng không quá cao để gây ra thất thu thuế hoặc khuyến khích hàng hóa phi chính thức, hàng nhập lậu. Chính sách thuế TTĐB cần hướng tới nhiều mục tiêu, bao gồm cả tăng thu ngân sách, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và đảm bảo tính công bằng trong thu thuế. Cần lưu ý kinh nghiệm nhiều quốc gia trên thế giới cho thấy việc tăng thuế suất thuế tiêu thụ đặc biệt có thể gây giảm thu. Cũng cần có biện pháp quản lý chặt chẽ các sản phẩm chịu thuế TTĐB để ngăn chặn tình trạng buôn lậu và hàng giả, hàng nhái, đảm bảo sự công bằng và minh bạch trong thu thuế.

Cùng quan điểm, đại diện IMF tại Việt Nam cũng đưa ra những đề xuất cụ thể về cải cách chính sách thuế nhằm giải quyết các thách thức lớn trong trung hạn và quản lý rủi ro một cách hiệu quả hơn.

Một là, nâng cấp khuôn khổ tài chính trung hạn và quy trình ngân sách. Cần cải thiện việc báo cáo về trách nhiệm tài chính và quản lý đầu tư công, đảm bảo tính minh bạch và rõ ràng trong việc sử dụng các nguồn tài chính công. Nâng cao khả năng phân tích và hoạch định chính sách tài chính, giúp thu hút các nhà đầu tư vào thị trường trái phiếu Chính phủ Việt Nam.

Hai là, tăng cường mạng lưới an sinh xã hội. Mở rộng phạm vi bao phủ và nâng cao mức độ hỗ trợ của mạng lưới an sinh xã hội, đảm bảo các biện pháp hỗ trợ có mục tiêu và hiệu quả hơn. Đảm bảo khả năng hỗ trợ tài chính có mục tiêu tốt hơn, tránh các biện pháp hỗ trợ tài chính toàn diện như trong thời kỳ dịch Covid-19.

Ba là, áp dụng cải cách thu ngân sách. Tăng cường hệ thống thuế để đáp ứng nhu cầu chi tiêu lớn trong tương lai, bao gồm đầu tư vào cơ sở hạ tầng, giáo dục và các biện pháp giảm nhẹ biến đổi khí hậu. Đảm bảo doanh thu thuế của Việt Nam tương xứng với quy mô của nền kinh tế, tiến bộ trong chiến lược cải cách hệ thống thuế từ năm 2021 - 2030 là rất quan trọng.