Sửa đổi cách tính thuế chứng khoán: Cần bước đột phá để hút vốn ngoại

Thuế 0,1% - quy định cũ, thách thức mới

Trong nhiều tháng qua, cộng đồng đầu tư trong và ngoài nước đặc biệt quan tâm đến thông tin cơ quan quản lý đang nghiên cứu sửa đổi cách tính thuế đối với hoạt động chuyển nhượng chứng khoán tại Việt Nam. Động thái này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ những bất cập tồn tại nhiều năm, đồng thời góp phần nâng cao sức cạnh tranh của thị trường chứng khoán Việt Nam trong bối cảnh quốc gia đặt mục tiêu xây dựng TTTCQT.

Hoạt động tại Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội. Ảnh: Quỳnh Trần

Theo Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành, từ năm 2015, thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán được tính thuế theo tỷ lệ 0,1% trên tổng giá trị giao dịch. Cách tính này được cho là đơn giản, dễ quản lý nhưng đang bộc lộ những hạn chế trong bối cảnh thị trường ngày càng phát triển và mục tiêu hội nhập sâu rộng hơn.

Nhìn nhận tồn tại này, Chủ tịch Hội đồng thành viên Tổng công ty Lưu ký và Bù trừ chứng khoán Việt Nam Nguyễn Sơn phân tích, thuế 0,1% trên giá trị giao dịch có tính chất giống một loại phí giao dịch hơn là thuế thu nhập. Ngay cả khi nhà đầu tư bị thua lỗ, họ vẫn phải đóng thuế. Điều này tạo cảm giác thiếu công bằng, nhất là với những nhà đầu tư nhỏ lẻ hoặc khi thị trường biến động mạnh. Thực tế, nhiều quốc gia đang áp dụng cách tính thuế dựa trên lợi nhuận ròng từ giao dịch chứng khoán thay vì trên tổng giá trị. Cách tiếp cận này phản ánh đúng bản chất thu nhập chịu thuế, đồng thời khuyến khích nhà đầu tư gắn bó dài hạn với thị trường.

Không chỉ nhà đầu tư trong nước, các quỹ ngoại cũng coi đây là một điểm trừ. Trưởng văn phòng đại diện Hà Nội, Công ty chứng khoán Daiwa Takafumi Oue nhận xét, cách đánh thuế hiện nay giống như phí giao dịch, không phản ánh đúng bản chất thu nhập. So với các thị trường khác trong khu vực, Việt Nam kém cạnh tranh hơn khi thuế không gắn với lợi nhuận ròng. Đây là một yếu tố ảnh hưởng đến quyết định phân bổ vốn của các quỹ lớn. “Các nhà đầu tư nước ngoài rất quan tâm đến vấn đề thuế khi lựa chọn điểm đến. Việt Nam nếu vẫn duy trì thuế 0,1% trên tổng giá trị thì sẽ làm giảm sức cạnh tranh khi so sánh với các thị trường khác trong khu vực. Chúng tôi kỳ vọng sự thay đổi chính sách thuế sẽ giúp Việt Nam trở nên hấp dẫn hơn trong mắt các quỹ đầu tư toàn cầu” - ông Takafumi Oue cho hay.

Trước tình hình trên, Bộ Tài chính cùng các cơ quan liên quan đã đưa ra những định hướng nghiên cứu sửa đổi. Điểm đáng chú ý nhất là xem xét chuyển từ cách tính 0,1% giá trị giao dịch sang đánh thuế dựa trên lợi nhuận ròng - tức phần chênh lệch giữa giá mua và giá bán chứng khoán sau khi trừ đi chi phí hợp lý.

Theo các chuyên gia, cách tính này không chỉ công bằng hơn mà còn phù hợp với thông lệ quốc tế, nhất là khi Việt Nam đặt mục tiêu nâng hạng thị trường chứng khoán và thu hút dòng vốn đầu tư ngoại. Bên cạnh đó, có đề xuất bổ sung cơ chế ưu đãi thuế đối với nhà đầu tư dài hạn, chẳng hạn áp mức thuế thấp hơn hoặc miễn thuế cho khoản lợi nhuận nắm giữ chứng khoán trên 12 tháng. Mục tiêu nhằm khuyến khích vốn đầu tư ổn định, hạn chế tình trạng đầu cơ ngắn hạn gây biến động mạnh trên thị trường.

TS Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản Toàn Cầu cho rằng, nếu áp dụng đánh thuế trên lợi nhuận ròng, Nhà nước có thể tạo ra cơ chế khuyến khích đầu tư dài hạn, giảm tình trạng lướt sóng ngắn hạn. Đồng thời, sự minh bạch và hợp lý của chính sách sẽ giúp Việt Nam ghi điểm trong mắt các định chế tài chính quốc tế, qua đó thúc đẩy tham vọng xây dựng TTTCQT.

Lợi ích kép khi thay đổi chính sách

Hiện tại, các thông tin chính thức về dự thảo thay đổi vẫn đang trong quá trình nghiên cứu và lấy ý kiến. Song chỉ riêng việc cơ quan quản lý đặt vấn đề sửa đổi đã tạo tâm lý kỳ vọng tích cực trên thị trường. Theo giới phân tích, một chính sách thuế hợp lý, công bằng và minh bạch sẽ là cú huých lớn giúp thị trường chứng khoán Việt Nam tiến gần hơn đến mục tiêu nâng hạng và trở thành điểm đến an toàn cho dòng vốn quốc tế.

Giới đầu tư tin rằng, một chính sách thuế công bằng, hợp lý và phù hợp thông lệ quốc tế sẽ là “đòn bẩy” quan trọng để thị trường chứng khoán Việt Nam phát triển bền vững, hướng tới mục tiêu nâng hạng và hội nhập sâu rộng với khu vực.

Theo các chuyên gia, việc thay đổi cách tính thuế không chỉ mang lại lợi ích cho nhà đầu tư mà còn giúp cơ quan quản lý tăng sức hấp dẫn cho thị trường. Ngoài ra, việc cải cách chính sách thuế còn giúp cơ quan thuế quản lý hiệu quả hơn nhờ hệ thống dữ liệu giao dịch điện tử ngày càng hiện đại. Sự phát triển của công nghệ số cho phép giám sát dòng tiền, phân loại thu nhập và xác định lợi nhuận chính xác, từ đó việc tính thuế theo lợi nhuận ròng trở nên khả thi hơn so với giai đoạn trước.

Dù nhận được đồng thuận cao, song việc thay đổi cách tính thuế không đơn giản. Thách thức lớn nhất là xác định chính xác lợi nhuận ròng của từng nhà đầu tư trong bối cảnh khối lượng giao dịch khổng lồ, nhiều tài khoản và nhiều mã chứng khoán. Ông Nguyễn An Huy, cố vấn tài chính cấp cao tại FIDT cho rằng, khó khăn lớn nhất nằm ở khâu xác định chính xác lợi nhuận của từng nhà đầu tư, nhất là với những người giao dịch nhiều mã cổ phiếu, nhiều tài khoản. Do đó, để áp dụng cách tính mới, cần có lộ trình, trong đó bước đi quan trọng là hoàn thiện hạ tầng dữ liệu và phối hợp chặt chẽ giữa các sàn giao dịch, công ty chứng khoán và cơ quan thuế.

Về phía nhà đầu tư, không ít người băn khoăn liệu việc tính thuế trên lợi nhuận ròng có khiến thủ tục trở nên phức tạp hơn. Để giải quyết vấn đề này, các chuyên gia đề xuất nên thiết kế các công cụ tính toán tự động tại công ty chứng khoán, tích hợp thẳng vào hệ thống giao dịch. Khi đó, nhà đầu tư không phải lo lắng về kê khai, còn cơ quan quản lý vẫn đảm bảo thu đúng, thu đủ. Nhiều ý kiến nhấn mạnh cải cách chính sách thuế chứng khoán cần cân bằng giữa lợi ích Nhà nước và nhà đầu tư. Nếu thuế quá cao, thị trường mất sức hút; nhưng nếu quá thấp, ngân sách có thể bị ảnh hưởng.

TS Nguyễn Trí Hiếu - Viện trưởng Viện Nghiên cứu và Phát triển Thị trường Tài chính và Bất động sản Toàn Cầu khuyến nghị, giải pháp khả thi là áp dụng mức thuế suất hợp lý, không quá chênh lệch so với khu vực, đồng thời kết hợp các ưu đãi thuế cho dòng vốn dài hạn. Đây chính là chìa khóa để vừa thu hút đầu tư, vừa bảo đảm nguồn thu ổn định cho ngân sách.