Bài học nhãn tiền, được triển khai từ năm 2018 với nhiều kỳ vọng, xăng E5 RON 92 (pha 5% ethanol sinh học) nhanh chóng bộc lộ những hạn chế trong tiếp cận thị trường. Từ năm 2020, tình hình tiêu thụ xăng E5 RON 92 liên tục giảm, chiếm khoảng từ 15 - 50% so với tổng mức tiêu thụ ở các địa phương. Tại một số vùng, các trạm bán lẻ đã không còn phân phối loại xăng này. Nguyên nhân, theo lý giải của Bộ Công Thương, xăng sinh học khó bảo quản do dễ ngậm nước, bay hơi, trong khi chính sách thuế, phí chưa đủ tạo chênh lệch giá để khuyến khích tiêu dùng. Trong khi đó, truyền thông chưa đủ mạnh để xóa bỏ tâm lý e ngại “ảnh hưởng động cơ” và thiếu sự giám sát, chế tài thực thi cũng khiến E5 chưa có chỗ đứng trên thị trường.
Sự xuất hiện của xăng E10 là bước đi phù hợp trong lộ trình hiện thực hóa cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 mà Việt Nam đã tuyên bố tại COP26. Đây là loại nhiên liệu phổ biến tại nhiều nước như: Mỹ, Brazil, Thái Lan... với tỷ lệ ethanol lên đến 15 - 20%. Tuy nhiên, xăng E10 không thể “đơn thương độc mã” tự chinh phục thị trường mà phụ thuộc rất lớn vào vai trò điều phối, dẫn dắt của Bộ Công Thương.
Nói cách khác, để xăng E10 đi vào cuộc sống và được chấp nhận như một tiêu chuẩn nhiên liệu mới, giới chuyên gia cho rằng Bộ Công Thương cần phải công bố lộ trình rõ ràng và cam kết chính sách ổn định. Trước hết, Bộ Công Thương nên chủ động công bố lộ trình cụ thể về việc loại bỏ hoàn toàn xăng khoáng RON 95. Sự rõ ràng sẽ giúp DN chuẩn bị hạ tầng, người dân điều chỉnh tâm lý và truyền thông có định hướng chính xác. Tiếp đó, Bộ Công Thương cần phối hợp với Bộ Tài chính trong việc cơ cấu lại thuế môi trường, thuế tiêu thụ đặc biệt, từ đó giúp xăng E10 luôn có lợi thế giá bán.
Một yếu tố cũng rất quan trọng đó là cùng với Bộ KH&CN, Bộ Công Thương cần xây dựng hệ thống đánh giá định kỳ chất lượng nhiên liệu E10, chứng nhận các dòng xe tương thích, công bố công khai cho người dân biết. Khi hệ thống dữ liệu mở, minh bạch sẽ giúp lấy lại niềm tin của người tiêu dùng. Đáng lưu ý, cần truyền thông bài bản, bắt đầu từ việc giải thích lý do cần E10 (vì môi trường, vì an ninh năng lượng, vì nông dân...) Truyền thông cần sử dụng mạng xã hội, hội nông dân, tổ dân phố… để giải thích dễ hiểu, trực quan, như vậy người dân mới dần thay đổi hành vi tiêu dùng. Cuối cùng là bảo đảm hạ tầng phân phối và nguồn cung ethanol nội địa. Theo đó, Bộ Công Thương cần chỉ đạo các DN đầu mối đầu tư hệ thống lưu trữ, vận chuyển và phân phối riêng cho xăng sinh học. Chẳng hạn như, yêu cầu hệ thống phân phối xăng dầu (Petrolimex, PVOil...) bố trí trạm bơm E10 tại vị trí thuận lợi. Song song đó, cần thiết kế chính sách giá mua ethanol ổn định, tạo đầu ra vững chắc cho ngành nông nghiệp sản xuất nguyên liệu (mía, sắn, ngô…).
Như vậy, câu chuyện Việt Nam cần năng lượng sạch là điều không phải bàn, nhưng cách đưa xăng E10 vào cuộc sống cần thay đổi căn bản, không chỉ đơn thuần là hàm lượng ethanol, mà phải đổi thay tư duy thực thi chính sách minh bạch, khoa học và cách truyền thông đến người tiêu dùng. Thành công của xăng E10 sẽ mở đường cho các bước tiến xa hơn trong quá trình chuyển đổi năng lượng tại Việt Nam, đó là sử dụng nhiên liệu xanh, giảm phụ thuộc vào nhập khẩu xăng dầu và tăng cường an ninh năng lượng quốc gia.
