Mâm ngũ quả bày trên bàn thờ Tết nguyên đán thể hiện cho 5 yếu tố Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố được cho là đã cấu thành nên vũ trũ trong quan niệm của người Việt nói riêng và của văn hóa Á Đông nói chung. Mâm ngũ quả là mâm quả gồm 5 loại khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ, thông qua tên gọi và màu sắc. Ngoài ra, “ngũ” còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh.
Ngũ quả được xem như biểu tượng cho thành quả sau một năm lao động miệt mài mà người nông dân muốn dâng lên tổ tiên, ông bà. Đồng thời bày tỏ mong mỏi, hy vọng của người dân về một năm mới no đủ, sung túc, hạnh phúc, vui vẻ.
Tùy theo từng vùng miền với đặc trưng về khí hậu, sản vật và quan niệm riêng mà người ta chọn các loại quả khác nhau để bày mâm ngũ quả.
Chuối: Tượng trưng cho con cháu sum vầy, quây quần, đầm ấm, hứng lấy may mắn, bao bọc và chở che.
Bưởi, dưa hấu: Căng tròn, mát lành, hứa hẹn sự ngọt ngào, may mắn.
Cam, quýt: Tượng trưng cho sự thành đạt.
Quả phật thủ: Giống như bàn tay đức Phật, luôn chở che cho các số phận con người.
Quả Lựu: Nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.
Quả Lê: Vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.
Táo: Có nghĩa là phú quý.
Thanh long: Rồng mây hội tụ, thể hiện sự phát tài phát lộc.
Sung: Gắn với biểu tượng sung mãn, sức khỏe và tiền bạc.
Đu đủ mang đến sự thịnh vượng đủ đầy.
Xoài có âm na ná như “xài”, cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn.
Quả Đào: Thể hiện sự thăng tiến.
Mai: hạnh phúc, không cô đơn.
Mâm ngũ quả ngày Tết ở miền Bắc
Mâm ngũ quả truyền thống của miền Bắc
Người miền Bắc bày mâm ngũ quả theo thuyết Ngũ hành trong văn hóa phương Đông là vạn vật dung hòa cùng trời đất. Vì thế, mâm ngũ quả cũng phải phối theo 5 màu: Kim màu trắng, Mộc màu xanh, Thủy màu đen, Hỏa màu đỏ, Thổ màu vàng.
Cách trình bày truyền thống thường gặp là nải chuối được đặt ở dưới cùng, ở giữa để đỡ lấy toàn bộ các cây trái khác. Chính giữa là quả bưởi hoặc phật thủ vàng. Các loại quả bày xung quanh. Những chỗ còn trống cài xen kẽ quýt vàng, táo xanh, hoặc những quả ớt chín đỏ.
Do hoa quả, trái cây ngày càng đa dạng nên mâm ngũ quả ngày càng phong phú hơn, người ta cũng không câu nệ cứng nhắc “ngũ quả” nữa mà có thể là bát, cửu, thập quả, thêm chùm nho mọng, thêm táo xanh, ớt đỏ, hồng xiêm… Dù bày biện nhiều loại quả hơn nhưng người ta vẫn gọi là “mâm ngũ quả”.
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Trung
Nơi đây đất đai cằn cỗi, khí hậu khắc nghiệt, ít hoa quả nên người dân nơi đây cũng không quá câu nệ hình thức. Bởi thế, mâm ngũ quả mỗi nhà lại khác nhau, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính tổ tiên, miễn là tươi ngon.
Mâm ngũ quả ngày Tết bày biện đủ: Chuối, mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài...
Mâm ngũ quả ngày Tết miền Nam
Người miền Nam kỵ cúng một số loại quả, vì theo phát âm tên gọi mang ý nghĩa không tốt, như:
Chuối: Chúi nhủi, làm ăn không phất lên được.
Lê, táo (bom): Lê lết, đổ bể, dễ thất bại.
Cam, quýt: Quýt làm cam chịu.
Mâm ngũ quả của người miền Nam
Vì vậy, mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài” ước mong năm mới đủ đầy, sung túc gồm loại quả: Mãng cầu, dừa, đu đủ, xoài, sung.
