Điều chỉnh giá điện: Làm sao để hài hòa lợi ích?

TS Hà Đăng Sơn - Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Năng lượng và tăng trưởng xanh cho hay, EVN đang bị đặt nhiều gánh nặng, thay vì chỉ sản xuất và cung ứng điện phải gánh 3 - 4 nhiệm vụ, trong đó hơn một nửa về an sinh xã hội. Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia hiện cũng tách ra khỏi EVN, nghĩa là trách nhiệm liên quan bảo đảm vận hành hệ thống tốt nhất có thể nên không thể đặt trên vai EVN như trước.

Trách nhiệm của EVN lớn nhất là làm sao phải ký kết những hợp đồng mua bán điện để thu hút đầu tư phát triển nguồn điện và trong tương lai là cả lưới điện. Hiện chi phí truyền tải của Việt Nam gần như không đáng kể cho cơ cấu giá thành điện. Đơn cử, việc xây dựng đường dây 500kV mạch 3 có nỗ lực rất lớn của EVN để đạt được được tiến độ nhanh nhất. Nhưng EVN có thể gồng được bao nhiêu với các dự án tương tự khi lỗ thường xuyên.

Hài hòa lợi ích 3 bên

Đưa ra giải pháp, Ủy viên Thường trực Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Đức Hiếu cho hay, đối với giá điện, phải tách bạch các nhóm chính sách. Để hài hòa hóa lợi ích giữa ba bên - nhà sản xuất, nhà phân phối và người tiêu dùng phải phối hợp các nhóm chính sách về ưu đãi thúc đẩy cạnh tranh, cắt giảm thủ tục hành chính, thuế… chi phí giảm tối thiểu mới có thể giảm giá sản xuất và giá bán.

Tương tự, để thúc đẩy cạnh tranh trong phân phối điện như là thúc đẩy cắt giảm chi phí ở mức hợp lý có giá bán điện phù hợp cho các bên. Còn nhóm chính sách đối với người tiêu dùng theo nguyên tắc đặt bài toán giá bán điện trung bình ít nhất bằng, hoặc lớn hơn giá mua vào thông qua người phân phối. Trong trường hợp những người nghèo, hoặc người có thu nhập thấp phải phối hợp với chính sách an sinh xã hội và trợ cấp, chứ không thể thực hiện như cách hiện nay.

Để thúc đẩy sản xuất điện, tiêu dùng, sản xuất xanh buộc phải có nhóm chính sách thúc đẩy tiêu dùng tiết kiệm điện về thuế, thúc đẩy áp dụng khoa học công nghệ, kinh tế tuần hoàn… biểu thang giá điện cũng phải thiết kế hợp lý để thúc đẩy tiêu dùng điện tiết kiệm, hợp lý, có hiệu quả.

Đưa ra quan điểm, ông Nguyễn Thế Hữu cho biết, quy định cơ chế điều chỉnh giá có lên, có xuống, có tăng, có giảm và thời hạn điều chỉnh trong 3 tháng. Như vậy mới tạo điều kiện cho việc điều chỉnh giá điện tiệm cận với sự thay đổi có yếu tố đầu vào, phản ánh sát với biến động chi phí.

Về dài hạn, TS Nguyễn Tiến Thỏa cho hay, cần nhanh chóng sửa cơ chế chính sách giá điện trong Luật Điện lực (sửa đổi). Với tầm nhìn dài hạn mới có thể xử lý được những yêu cầu đặt ra đối với một trong những vấn đề cốt lõi của ngành điện, đó chính là giá điện.

Cùng quan điểm, TS Hà Đăng Sơn cho rằng, căn cứ pháp lý, các chỉ đạo cụ thể của Nhà nước, lộ trình cải cách toàn bộ ngành điện lực với định hướng tiến theo mục tiêu Net Zero và phát triển bền vững của Việt Nam, phải cải cách giá điện. Trong trường hợp đó mới có được những định chế, nền tảng cơ bản để chuyển đổi, chuyển dịch năng lượng theo hướng đưa nhiều hơn nguồn điện "sạch, xanh" trong cơ cấu sản xuất điện.

"Rõ ràng chúng ta hoàn toàn có thể bán điện cho người dân với những giờ khác nhau, giờ này có thể bán cao, giờ kia có thể bán thấp. Cần nhìn vào mặt dài hạn để có cách thức điều chỉnh giá điện bảo đảm tính ổn định, nhưng vẫn phải tạo cơ hội cho DN tư nhân có lợi nhuận và động lực đầu tư" - ông Hà Đăng Sơn nói.