Củng cố nền tảng pháp lý, bảo vệ người tiêu dùng trên không gian mạng
Nền tảng vững chắc nhất cho công tác bảo vệ người tiêu dùng trong giai đoạn mới chính là hành lang pháp lý ngày càng được hoàn thiện. Sự ra đời của Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng số 19/2023/QH15 (có hiệu lực từ ngày 01/7/2024) và Nghị định số 55/2024/NĐ-CP hướng dẫn thi hành đã tạo ra một bước ngoặt, đặc biệt là trong việc điều chỉnh các giao dịch trên không gian mạng. Theo đó, khung pháp lý này đã quy định rõ trách nhiệm của các nền tảng số, yêu cầu các tổ chức, cá nhân kinh doanh trên không gian mạng, bao gồm các sàn thương mại điện tử và nền tảng số trung gian, phải chịu trách nhiệm về hoạt động của mình.
Cụ thể, họ phải minh bạch hóa thuật toán quảng cáo, cơ chế hiển thị ưu tiên sản phẩm, và xây dựng quy trình kiểm duyệt nội dung để ngăn chặn thông tin sai lệch. Điều này giúp đảm bảo người tiêu dùng tiếp cận thông tin trung thực và được bảo vệ dữ liệu cá nhân một cách an toàn.
Bên cạnh đó, lần đầu tiên Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng yêu cầu định danh và ràng buộc trách nhiệm "người có ảnh hưởng" (Influencer). Theo Khoản 8, Điều 3 của Luật 2023, "người có ảnh hưởng" được xác định là chủ thể có trách nhiệm pháp lý như một bên thứ ba trong việc cung cấp thông tin. Khi quảng cáo, giới thiệu sản phẩm sai sự thật hoặc không trung thực, họ sẽ phải chịu trách nhiệm liên đới, một quy định cần thiết để làm trong sạch môi trường quảng cáo trực tuyến.
Đặc biệt, luật cũng tăng cường bảo vệ nhóm người tiêu dùng dễ bị tổn thương. Điều 8 của Luật đã dành một chương riêng để quy định các biện pháp bảo vệ đặc thù cho các nhóm yếu thế như trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, và người dân tộc thiểu số. Các doanh nghiệp có nghĩa vụ ưu tiên giải quyết khiếu nại, chống phân biệt đối xử và đảm bảo các điều kiện giao dịch phù hợp cho những đối tượng này.
Bên cạnh đó, Nghị định 55/2024 cũng yêu cầu doanh nghiệp phải công bố công khai hợp đồng theo mẫu, điều kiện giao dịch chung, quy trình đổi trả, bảo hành và thời hạn khiếu nại. Bất kỳ thay đổi nào bất lợi cho người tiêu dùng đều phải được thông báo rõ ràng, chấm dứt tình trạng "mập mờ" trong các điều khoản ràng buộc.
Năm 2025, Bộ Công Thương chọn chủ đề “Thông tin minh bạch - Tiêu dùng trách nhiệm”. Ảnh minh họa
Nâng cao nhận thức và trách nhiệm của người tiêu dùng
Song song với đó, “tiêu dùng trách nhiệm” là lời kêu gọi mỗi người dân trở thành người tiêu dùng thông minh – chủ động tìm hiểu thông tin, sử dụng quyền khiếu nại khi bị xâm phạm và lựa chọn sản phẩm, dịch vụ thân thiện với môi trường.
Bên cạnh yêu cầu các doanh nghiệp phải "thông tin minh bạch", Bộ Công Thương kêu gọi mỗi cá nhân trở thành một người "tiêu dùng trách nhiệm", thông thái, đóng vai trò là "người gác cổng" cho sự lành mạnh của thị trường. Cụ thể, Bộ Công Thương kêu gọi người tiêu dùng cần chủ động trang bị kiến thức, tìm hiểu kỹ thông tin về sản phẩm, dịch vụ, nguồn gốc xuất xứ và uy tín của người bán trước khi ra quyết định mua sắm. Việc kiểm tra chéo thông tin, đọc các đánh giá khách quan là kỹ năng thiết yếu trong thời đại số.
Người tiêu dùng cũng cần phải hiểu rõ và sử dụng quyền của mình. Khi quyền lợi bị xâm phạm, người tiêu dùng cần mạnh dạn sử dụng quyền khiếu nại, tố cáo đến các cơ quan chức năng như Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng (Bộ Công Thương), các Sở Công Thương địa phương, hoặc các tổ chức xã hội bảo vệ người tiêu dùng.
Bên cạnh đó, trách nhiệm của người tiêu dùng còn nằm ở các hành động thúc đẩy tiêu dùng bền vững. Người tiêu dùng ưu tiên lựa chọn các sản phẩm thân thiện với môi trường, có nguồn gốc rõ ràng, và tẩy chay các sản phẩm từ những doanh nghiệp vi phạm pháp luật không chỉ là hành động bảo vệ bản thân mà còn là sự thể hiện trách nhiệm xã hội. Một cộng đồng tiêu dùng có trách nhiệm sẽ tạo ra áp lực tích cực, buộc doanh nghiệp phải cạnh tranh lành mạnh và hướng tới phát triển bền vững.
Để đảm bảo các quy định mới được thực thi đồng bộ và hiệu quả, Bộ Công Thương, Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia và các cơ quan địa phương đang tích cực triển khai các chương trình tập huấn, phổ biến pháp luật đến doanh nghiệp và người dân. Tuy nhiên, thách thức vẫn còn ở phía trước. Các hành vi lừa đảo ngày càng tinh vi, việc quản lý hàng triệu giao dịch trực tuyến mỗi ngày đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý thị trường, an ninh mạng, và ngân hàng.
Năm 2025, với một hành lang pháp lý vững chắc và một định hướng rõ ràng, công tác bảo vệ người tiêu dùng tại Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để tạo ra sự thay đổi thực chất. Sự thành công của mục tiêu này phụ thuộc vào nỗ lực chung của cả hệ thống chính trị, trách nhiệm của cộng đồng doanh nghiệp và quan trọng hơn hết, là sự thông thái và chủ động của mỗi người tiêu dùng.
