Công nghiệp ô tô Việt Nam trước cơ hội lớn

Dư địa phát triển thị trường ô tô Việt Nam còn rất lớn

Ngành Công nghiệp sản xuất ô tô trong nước hiện có 56 DN tham gia sản xuất và lắp ráp, gồm 38 DN trong nước (như Vinfast, Thaco Trường Hải và Hyundai Thành Công...) và 18 DN nước ngoài (Ford, Mercedes, Toyota, GM...).

Hiện tỷ lệ sở hữu ô tô của Việt Nam mới đạt 63 xe/1.000 dân, thấp hơn nhiều so với các quốc gia trong khu vực như Thái Lan, Malaysia hay Brunei… Trong khi thu nhập bình quân đầu người đạt hơn 4.100 USD từ năm 2022, giai đoạn ô tô hóa ngày càng rõ nét, thị trường ô tô còn nhiều dư địa phát triển. Ngành ô tô phát triển sẽ có đóng góp rất lớn cho kinh tế đất nước.

Theo Bộ Công Thương, thu nhập bình quân đầu người Việt Nam sẽ tăng nhanh trong 20 năm tới. Dự báo tới năm 2030 đạt 7.500 USD/năm và tới 2045 đạt 18.000 USD/năm. Tham khảo thực tế từ một số quốc gia đã từng trải qua những mức thu nhập này, ước tính đến năm 2030, sức mua trên thị trường ô tô Việt Nam sẽ lên đến hơn 1 triệu xe/năm và tới năm 2045 từ 5 - 5,7 triệu xe/năm. Có thể thấy, quy mô thị trường rất tiềm năng, cơ hội rất lớn đang mở ra với ngành công nghiệp ô tô Việt Nam.

Từ dự báo này, Bộ Công Thương đưa ra định hướng, ô tô sản xuất, lắp ráp trong nước đến năm 2030 đạt 600.000 - 700.000 xe/năm, với tỷ lệ nội địa hóa từ 55 - 60%; đến năm 2045 đạt 4 - 4,6 triệu xe/năm, với tỷ lệ nội địa hóa trên 80%.

“Trong vòng 20 năm tới, quy mô thị trường ô tô sẽ rất lớn, rất tiềm năng. Đây là “cơ hội vàng” để ngành công nghiệp ô tô Việt Nam nắm bắt cơ hội vươn lên, mở rộng quy mô sản xuất, nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, và tiến tới phát triển hệ sinh thái công nghiệp bền vững” - bà Trương Thị Chí Bình, Phó Chủ tịch Hiệp hội Công nghiệp Hỗ trợ Việt Nam (VASI) nhận định.

Cùng nhau xây dựng hệ sinh thái công nghiệp ô tô

Các DN ô tô gần đây đã khánh thành thêm nhà máy, lắp đặt dây chuyền mới hay tăng thêm dòng sản phẩm tại Việt Nam. Điều này dẫn đến sự kỳ vọng ngành công nghiệp ô tô trong nước có thể phát triển.

Tuy nhiên, phải thẳng thắn nhìn nhận, tỷ lệ nội địa hóa còn thấp, nhiều linh kiện quan trọng vẫn phụ thuộc nhập khẩu, công nghiệp hỗ trợ còn phân mảnh, thiếu liên kết. DN Việt còn hạn chế về công nghệ và khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu.

Bà Trương Thị Chí Bình cho biết, hiện tỷ lệ nội địa hóa ô tô phổ biến chỉ đạt 7 - 10%, một số dòng xe đạt từ 30 - 40%. Trong khi đó, mục tiêu đặt ra đến 2030 là đạt 1 triệu xe/năm và tỷ lệ nội địa hóa từ 60 - 70% là một thách thức không nhỏ.

Các sản phẩm đã được nội địa hóa vẫn mang hàm lượng công nghệ thấp như: săm, lốp ô tô, ghế ngồi, gương, kính, bộ dây điện, ắc-quy, sản phẩm nhựa… Hằng năm, Việt Nam phải nhập khẩu khoảng 2 - 3,5 tỷ USD các linh kiện, phụ tùng phục vụ cho sản xuất lắp ráp và sửa chữa ô tô, chủ yếu là các nhóm sản phẩm công nghiệp hỗ trợ có hàm lượng công nghệ và giá trị gia tăng cao.

Tỷ lệ nội địa hóa trong ngành ô tô của Việt Nam do đó cũng thấp hơn so với các quốc gia đi trước trong khu vực như Thái Lan, Indonesia, Malaysia (trung bình 65 - 70%).

Theo các chuyên gia, nội địa hóa ô tô không chỉ phục vụ cho chính ngành ô tô, mà còn tạo hiệu ứng lan tỏa mạnh mẽ cho toàn bộ nền công nghiệp. Trước hết là ngành cơ khí chế tạo, tiếp đến là ngành luyện kim và vật liệu, bởi ô tô đòi hỏi thép cường độ cao, hợp kim nhẹ, nhôm đúc, vật liệu composite… Việc nâng tỷ lệ nội địa hóa sẽ thúc đẩy các nhà máy luyện kim, cao su, nhựa kỹ thuật hay sợi carbon đầu tư công nghệ mới, tạo ra "xương sống vật liệu" cho tiến trình công nghiệp hóa. Song hành với đó là ngành công nghệ phần mềm và điện tử. Nếu muốn Việt Nam trở thành quốc gia công nghiệp phát triển, nhất định chúng ta phải làm chủ công nghiệp cơ khí - ô tô - công nghệ cao.

Theo GS.TS. Hoàng Văn Cường, Đại biểu Quốc hội, Phó Chủ tịch Hội đồng giáo sư Nhà nước, với vai trò quan trọng của ngành công nghiệp ô tô đối với nền kinh tế, việc tập trung nâng cao năng lực và tỷ lệ nội địa hóa là nhiệm vụ cấp bách.

GS.TS. Hoàng Văn Cường cho rằng, nước ta có lợi thế thu hút sản xuất, đang trở thành công xưởng của thế giới, vì vậy cần sớm đặt ra cam kết rõ ràng về tỷ lệ nội địa hóa. DN mạnh lĩnh vực nào thì dịch chuyển sản xuất chi tiết đó về Việt Nam để hình thành hệ thống công nghiệp phụ trợ. Các hãng cần liên kết, sử dụng linh kiện của nhau, vừa đáp ứng thị trường trong nước, vừa hướng tới xuất khẩu.

Theo cam kết, đã ưu đãi cho ô tô thì không được phân biệt đối xử giữa xe nhập khẩu nguyên chiếc và xe sản xuất trong nước. Vì vậy, dư địa chính sách hỗ trợ cho các DN ô tô trong nước không còn nhiều. Cần phải có những tính toán khôn khéo. Để nội địa hóa thực chất, ngoài các tập đoàn nước ngoài, nhất thiết phải có DN Việt tham gia. Vì vậy, chính sách phải tạo chỗ đứng cho DN trong nước.

TS. Ngô Nhật Thái bổ sung, cần nâng cao năng lực cho ngành luyện kim trong nước. Mặc dù đã có các công ty sản xuất thép lớn, nhưng họ chưa thể đáp ứng nhu cầu sản xuất ô tô do số lượng đặt hàng quá ít. Vì vậy, việc thu hút đầu tư nước ngoài để phát triển ngành công nghiệp phụ trợ, đặc biệt là luyện kim là vô cùng quan trọng.

Ông Phạm Văn Quân, Phó Cục trưởng Cục Công nghiệp, Bộ Công Thương cho rằng, để có sự tăng trưởng bứt phá cho ngành công nghiệp ô tô, những chính sách và quyết sách lớn đi vào thực tiễn thì sự phối hợp giữa Nhà nước và DN là yếu tố then chốt. Các hãng xe và các nhà sản xuất linh kiện, phụ tùng… chủ động tham gia cùng nhà trường xây dựng các trung tâm R&D ứng dụng; đề xuất các sáng kiến tới Bộ Công Thương để sớm hoàn thiện cơ chế pháp lý, đặc biệt trong phát triển xe điện, công nghệ cao, AI, robot và linh kiện thế hệ mới.

Về công nghiệp hỗ trợ, sẽ tiếp cận và ứng dụng công nghệ để chế tạo được các chi tiết, linh kiện quan trọng như bộ truyền động, hộp số, động cơ, thân vỏ xe... cho một vài chủng loại xe; tăng cường hợp tác với các hãng ô tô lớn, lựa chọn chủng loại phụ tùng, linh kiện mà Việt Nam có thể sản xuất để đảm nhận vai trò mắt xích trong chuỗi sản xuất - cung ứng toàn cầu. Trên cơ sở đó, đầu tư công nghệ tiên tiến, sản xuất phục vụ xuất khẩu.