Nhìn chung, đề thi năm nay đã có những điểm sáng đáng ghi nhận, như định hướng đánh giá năng lực toàn diện hơn, tập trung vào kỹ năng thực tế, đa dạng hoá hình thức câu hỏi. Nhiều môn thi, như Ngữ văn, Toán, các môn tổ hợp Khoa học tự nhiên và Xã hội đã được thiết kế để học sinh không thể học tủ, học mẹo mà buộc phải hiểu và vận dụng kiến thức. Đề Văn được đánh giá là nhân văn, có chiều sâu, khơi gợi khả năng cảm thụ và tư duy độc lập, tránh đi vào lối mòn. Đề Toán phân hóa tốt, giữ sự ổn định về cấu trúc, có tính kế thừa và phát triển so với các năm trước. Đây là những tín hiệu tích cực, thể hiện sự nghiêm túc trong công tác ra đề và tư duy cải tiến trong đánh giá năng lực.
Tuy nhiên, bên cạnh sự tiến bộ đó, vẫn còn những hạn chế cần được nhìn nhận thẳng thắn – đặc biệt là ở môn tiếng Anh. Năm nay, với nhiều học sinh, tiếng Anh không còn là môn “gỡ điểm” như trước, mà trở thành nỗi hoang mang ám ảnh. Thí sinh bước ra khỏi phòng thi với ánh mắt ngỡ ngàng, tâm trạng nặng trĩu âu lo bởi đề thi quá khó. Không ít em dùng từ “choáng”, “khủng hoảng”, “hụt hẫng hoàn toàn”. Nhiều em học sinh chia sẻ sau giờ thi rằng, chưa bao giờ các em thấy tiếng Anh “xa lạ” đến vậy. Không phải là không ôn luyện, không cố gắng, mà là cảm giác như mình bước vào một bài thi dành cho cấp độ cao hơn, hoặc dành cho người học chuyên sâu. Một đề thi khiến học sinh giỏi phải chật vật, học sinh trung bình gần như buông xuôi – liệu có còn là công cụ đánh giá năng lực hay đã vượt quá chức năng của nó?
Việc bất ngờ nâng độ khó đã tạo áp lực lớn không chỉ đối với học sinh, phụ huynh mà còn với đội ngũ giáo viên và hệ thống giáo dục. Nhiều giáo viên cho rằng, đề thi cần phân hóa, nhưng không phải đánh đố với hầu hết thí sinh, đặc biệt với học sinh vùng điều kiện khó khăn.
Chúng ta vẫn thường nói giáo dục phải đi trước một bước, phải dẫn dắt, phải tạo động lực. Nhưng sự dẫn dắt đó cần dựa trên thực tế dạy và học. Sự cải tiến nên là quá trình được chuẩn bị kỹ lưỡng, có lộ trình, có minh chứng, chứ không thể là cú sốc bất ngờ trong một kỳ thi mang tính bước ngoặt đối với học sinh. Việc nâng tầm đề thi tiếng Anh là điều cần thiết, nhưng cần song hành với việc chuẩn hóa chương trình, đào tạo giáo viên, đặc biệt ở những nơi còn nhiều khó khăn.
Có lẽ, Bộ GD&ĐT cần nghiêm túc nhìn lại cách xây dựng đề thi – không chỉ ở khía cạnh chuyên môn, mà còn ở sự phù hợp với mặt bằng chung của học sinh phổ thông trên cả nước. Một đề thi quốc gia không nên trở thành thước đo cho số ít, mà phải là công cụ đánh giá công bằng, khách quan với đông đảo người học ở nhiều mức độ, hoàn cảnh khác nhau. Nếu mục tiêu là phân hóa, thì sự phân hóa ấy cũng cần được đặt trong giới hạn hợp lý – để người học không cảm thấy bị đánh đố, mà thấy được thử thách và cơ hội. Một kỳ thi tốt không phải là kỳ thi khiến người học chới với, mà là kỳ thi giúp các em thấy rõ giới hạn mình cần vượt qua – và đủ tự tin để bước tiếp.
