Ký túc xá - hạ tầng xã hội thiết yếu

Ký túc xá vừa thiếu, vừa yếu

Mỗi mùa tuyển sinh đại học, tại những đô thị lớn tập trung cả triệu sinh viên sinh sống và học tập như Hà Nội hay TP Hồ Chí Minh, chỗ ở cho sinh viên luôn là vấn đề đặt ra cấp thiết, bởi hầu hết cơ sở đào tạo nội đô không đáp ứng về nhu cầu chỗ ở trong KTX cho sinh viên.

Khu ký túc xá Đại học Sư phạm Hà Nội. Ảnh: Duy Anh

Còn nhớ, mùa tuyển sinh năm 2024, cảnh vỡ trận khi đăng ký chỗ ở tại KTX của Đại học Bách khoa Hà Nội tạo nên nỗi ám ảnh trong dư luận. Vừa xuất sắc trúng tuyển vào đại học số 1 Việt Nam ở khối ngành kỹ thuật, hàng trăm tân sinh viên đã phải ôm nỗi thất vọng khi phải “trầy da tróc vảy” xếp hàng mà cũng khó lòng đăng ký được 1 chỗ ở trong KTX, dù đáp ứng điều kiện theo quy định.

Lý giải về tình trạng này, Giám đốc Truyền thông và Tri thức số (ĐH Bách khoa Hà Nội) Đinh Văn Hải cho hay, nhà trường dành hơn 1.000 chỗ cho tân sinh viên ở KTX, ưu tiên xếp chỗ cho các đối tượng chính sách, gồm: con thương binh, liệt sĩ, bệnh binh, người bị ảnh hưởng bởi chất độc hóa học; sinh viên vùng sâu vùng xa, biên giới, hải đảo, dân tộc; sinh viên có hoàn cảnh khó khăn. Sau khi xếp chỗ cho các đối tượng kể trên, nếu số lượng chỗ ở KTX còn dư, trường mới tiếp nhận và xét hồ sơ của các sinh viên thuộc diện còn lại (nữ sinh, sinh viên ngoại tỉnh). Tuy nhiên, số sinh viên có nguyện vọng ở KTX lên đến 3.000 - 4.000 em, gấp 3 - 4 lần chỗ ở thực tế, nên trường không thể giải quyết được hết nguyện vọng của sinh viên, đồng thời mong tân sinh viên và phụ huynh thông cảm, chia sẻ.

Với 13 đơn vị, trường thành viên và số lượng chỉ tiêu tuyển sinh vào đại học chính quy khoảng hơn 20.000 sinh viên mỗi năm, nên mặc dù có hệ sinh thái KTX lớn nhất trong hệ thống đại học tại Hà Nội, nhưng Đại học Quốc gia Hà Nội cũng chỉ đáp ứng được một phần nhu cầu về chỗ ở của sinh viên. Cũng như nhiều đại học khác, Đại học Quốc gia Hà Nội ưu tiên chỗ ở KTX cho các đối tượng chính sách theo quy định nên rất nhiều tân sinh viên ngoại tỉnh, nhà không dư dả kinh tế, dù mong muốn ở KTX nhưng đành ra ngoài, vật vã tìm phòng trọ với giá thuê cao, tạo gánh nặng và áp lực kinh tế cho phụ huynh cũng như bản thân mỗi sinh viên.

Ngoài việc KTX không đủ chỗ, tình trạng KTX xuống cấp, không bảo đảm điều kiện sinh hoạt cũng là vấn đề liên tục được nhắc đến. Sinh viên là thế hệ tri thức của tương lai, lẽ ra phải được hưởng chế độ tốt về nơi ăn, chốn ở để sau này góp phần kiến tạo, xây dựng và phát triển đất nước; nhưng thực tế, không ít sinh viên vẫn phải sinh sống, ở trọ tại những KTX xuống cấp.

Đi qua KTX của các trường, như KTX Mễ Trì (Đại học Quốc gia Hà Nội), KTX Đại học Bách khoa Hà Nội, KTX Trường Đại học Giao thông Vận tải, KTX Trường Đại học Y Hà Nội…, dễ dàng bắt gặp khung cảnh cũ kỹ, không thay đổi so với nhiều chục năm trước. Cảnh tưởng đó khiến không ít phụ huynh - những cựu sinh viên từng ở tại các KTX này, thấy chạnh lòng cho thế hệ tương lai.

Giải pháp nào cho sinh viên “an cư”?

Câu chuyện KTX cho sinh viên là một dấu hỏi lớn và được đặt ra ngày càng bức thiết khi Việt Nam đang hướng đến một nền giáo dục hiện đại, phát triển toàn diện. Rất nhiều người cho rằng, trong bối cảnh đất đô thị ngày càng khan hiếm, chi phí đầu tư cao, chỗ ở cho sinh viên lẽ ra phải được xem là hạ tầng xã hội thiết yếu như bệnh viện, trường học thì hiện vẫn bị xem nhẹ. Ký túc xá chỉ là cơ hội dành cho số ít sinh viên, chứ không phải phổ quát cho người học bậc đại học và trên đại học "an cư" mà "dùi mài kinh sử". Sinh viên trả phí cao, ở trong những phòng họ chật hẹp, thậm chí thiếu ánh sáng, vậy nhưng lại vẫn có nhiều tòa nhà tại khu KTX Pháp Vân - Tứ Hiệp bỏ hoang hơn chục năm gây lãng phí trầm trọng. Đây là một dấu hỏi lớn, một bài toán khó chưa có lời giải hữu hiệu.

Bày tỏ quan điểm về vấn đề này, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội TP Hải Phòng cho rằng, các cơ sở giáo dục đại học cũng như địa phương cần rà soát kỹ quy định về quản lý, sử dụng đất đai và bảo đảm việc phân bổ đất cho các dự án KTX không làm ảnh hưởng đến quỹ đất công dành cho các mục đích phát triển khác. Ngoài ra, việc xã hội hóa cũng đòi hỏi phải xây dựng cơ chế kiểm soát chất lượng công trình và dịch vụ nhằm tránh tình trạng lợi nhuận được đặt lên trên lợi ích của sinh viên, dẫn đến chất lượng kém hoặc giá cả không phù hợp.

Đồng thời, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan quản lý Nhà nước, nhà đầu tư và các trường học. Để mô hình xã hội hóa xây dựng KTX sinh viên phát huy hiệu quả, tất cả các bên cần cùng nhau xây dựng cơ chế hợp tác bền vững, bảo đảm rằng cả lợi ích kinh tế và lợi ích xã hội đều được cân bằng, mang lại lợi ích lâu dài cho sinh viên và xã hội. Hơn nữa, để giải quyết nhu cầu về nhà ở cho sinh viên và gỡ khó cho các trường đại học, địa phương cần chú trọng ưu tiên sinh viên trong chính sách nhà ở xã hội.

Theo Luật Nhà ở 2023, học sinh, sinh viên đại học, học viện, cao đẳng, dạy nghề, trường chuyên biệt và học sinh trường dân tộc nội trú công lập đều được hưởng chính sách về nhà ở xã hội. Đối với sinh viên, hình thức áp dụng là được thuê nhà ở xã hội trong thời gian học tập. Tại những địa phương có trường đại học và có nhà ở xã hội, sinh viên sẽ được xét duyệt thuê trong thời gian học. Tuy nhiên, hiện nay nguồn cung nhà ở xã hội vẫn còn hạn chế vì đây là phân khúc không hấp dẫn đối với các chủ đầu tư, lợi nhuận bị khống chế ở mức không quá 10% và việc cho thuê sẽ kéo dài thời gian thu hồi vốn. Rõ ràng, Luật Nhà ở 2023 dù đã đưa chỗ ở học sinh, sinh viên vào diện nhà ở xã hội, vẫn thiếu cơ chế cụ thể để triển khai. Mô hình hợp tác công - tư (PPP) được kỳ vọng, nhưng thực tế chưa hấp dẫn vì lợi nhuận thấp và thiếu chính sách chia sẻ rủi ro...

Bài học thực tế từ khu KTX Pháp Vân - Tứ Hiệp cho thấy quy hoạch thiếu hợp lý, hạ tầng kết nối kém và thiếu tiện ích, thì KTX dù khang trang, tiện nghi vẫn không hiệu quả... Nếu không có chính sách kiểm soát giá thuê và tiêu chuẩn dịch vụ, các dự án KTX do tư nhân tham gia dễ biến thành sản phẩm thương mại hóa, tái lặp nghịch lý thị trường nhà trọ.

Các chuyên gia cho rằng, Nhà nước cần có cơ chế rõ ràng hơn cho việc xây và vận hành KTX. Một nền giáo dục phát triển không thể chỉ đo bằng thư viện hay phòng thí nghiệm, mà phải bắt đầu từ một chỗ ở an toàn để học tập. Nếu KTX trở thành quyền phổ quát thay vì cơ hội dành cho một số ít, cải cách giáo dục mới thật sự đi vào đời sống.

Theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Chính phủ đang rất quyết tâm phát triển phân khúc này và đặt mục tiêu đến năm 2030 sẽ có ít nhất 1 triệu căn nhà ở xã hội. Vì vậy, trong thời gian tới, nguồn cung nhà ở xã hội sẽ dồi dào hơn, giúp giải quyết khó khăn về chỗ ở cho người lao động thu nhập thấp, các trường đại học và đặc biệt là sinh viên tại các đô thị lớn - nơi nhu cầu về nhà ở đang rất cấp thiết.