Hướng đến chuẩn hóa trong tuyển sinh đại học

Nhìn ở khía cạnh tích cực có thể thấy, công tác tuyển sinh đại học đang hướng đến sự chuẩn hóa, đề cao chất lượng và tính công bằng, phù hợp hơn với bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông và yêu cầu đào tạo nguồn nhân lực trong giai đoạn mới.

Giảm xét học bạ, tăng vai trò các kỳ thi

Thực tế, xu hướng thu hẹp phạm vi áp dụng xét tuyển học bạ đã xuất hiện từ mấy mùa tuyển sinh trước và ngày càng rõ nét. Đến năm 2026, nhiều trường đại học trên cả nước không còn coi học bạ là một phương thức xét tuyển độc lập. Trong số khoảng 20 trường đã công bố phương án tuyển sinh dự kiến, không ít trường tiếp tục giảm tỷ trọng xét học bạ; một số chỉ sử dụng học bạ như điều kiện sơ tuyển, thay vì là căn cứ chính để tuyển sinh như trước.

Tư vấn tuyển sinh hướng nghiệp cho học sinh tại Đại học Bách khoa Hà Nội. Ảnh: Công Hùng

Có thể kể đến Trường Đại học Sư phạm Hà Nội 2, dự kiến năm 2026 sẽ bỏ xét tuyển học bạ với 17 ngành đào tạo, chủ yếu là các ngành sư phạm có sức hút lớn với điểm chuẩn cao. Việc xét học bạ chỉ còn được áp dụng với một số ngành như Giáo dục mầm non, Giáo dục thể chất, Giáo dục công dân, Việt Nam học, Giáo dục học… Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội) cũng thông báo không sử dụng học bạ để xét tuyển vào tất cả các ngành đào tạo từ năm 2026. Đây là những tín hiệu cho thấy vị trí của học bạ trong tuyển sinh đại học đang dần thu hẹp.

Theo lý giải của lãnh đạo nhiều cơ sở giáo dục đại học, sự điều chỉnh này trước hết xuất phát từ yêu cầu tuyển sinh đối với học sinh học theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018. Với chương trình mới, học sinh được quyền lựa chọn môn học theo định hướng cá nhân, dẫn đến sự khác biệt lớn về tổ hợp môn và mức độ học tập giữa các thí sinh. Điều này khiến học bạ, vốn phản ánh quá trình học tập trở nên thiếu tính đồng nhất khi dùng làm thước đo chung để so sánh, xếp hạng thí sinh trên diện rộng.

Bên cạnh đó, các điều chỉnh trong chính sách tuyển sinh của Bộ GD&ĐT cũng tác động trực tiếp đến vai trò của học bạ. Từ năm 2025, việc bỏ xét tuyển sớm và yêu cầu quy đổi điểm trúng tuyển của các phương thức về cùng thang điểm của kỳ thi tốt nghiệp THPT được xem là bước đi quan trọng nhằm tăng tính minh bạch và công bằng. Khi các phương thức xét tuyển buộc phải quy về một chuẩn chung, hình thức đánh giá quá trình (học bạ) không thể tách rời mối tương quan với các kỳ thi đánh giá tập trung theo thời điểm.

Từ thực tiễn tuyển sinh và đào tạo những năm gần đây, nhiều trường đại học cũng nhận thấy điểm học bạ chưa bảo đảm độ tin cậy cần thiết, còn tồn tại tình trạng “làm đẹp điểm”, cũng như sự không đồng đều trong kiểm tra, đánh giá giữa các trường phổ thông và giữa các địa phương. Đây là vấn đề từng được Bộ GD&ĐT lấy ý kiến các cơ sở đào tạo tại hội nghị giáo dục đại học diễn ra trung tuần tháng 9/2025.

Việc giảm hoặc bỏ xét tuyển học bạ dẫn đến gia tăng vai trò của các kỳ thi trong tuyển sinh đại học. Ngoài kỳ thi tốt nghiệp THPT, các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy do các trường hoặc nhóm trường tổ chức ngày càng giữ vị trí then chốt. Hiện nay, có gần 10 cơ sở đào tạo trên cả nước tổ chức các kỳ thi riêng để lấy kết quả xét tuyển đại học. Các kỳ thi này không chỉ giúp đa dạng hóa phương thức tuyển sinh, mà còn tạo điều kiện để các trường lựa chọn thí sinh phù hợp hơn với yêu cầu đào tạo, đồng thời mở rộng cơ hội cho thí sinh và tăng khả năng phân hóa năng lực một cách thực chất. Cùng với đó, nhiều thí sinh và phụ huynh cũng quan tâm hơn đến các kỳ thi chuẩn hóa quốc tế như SAT, IELTS. Việc sử dụng các chứng chỉ này vừa mở thêm “cửa vào” đại học, vừa giúp thí sinh chủ động hơn trong chiến lược xét tuyển, nhất là với các chương trình đào tạo có yếu tố quốc tế hoặc chất lượng cao.

Nhìn tổng thể, tuyển sinh đại học đang dịch chuyển theo hướng đánh giá chuẩn hóa hơn, góp phần hạn chế điểm ảo, đồng thời tăng tính công bằng giữa thí sinh ở các vùng miền, loại hình trường khác nhau.

Nhìn xa để chủ động thích ứng

Việc giảm dần xét tuyển học bạ, tăng sử dụng kết quả các kỳ thi riêng đặt ra thách thức và cơ hội cho thí sinh. Thách thức nằm ở chỗ học sinh phải chuẩn bị nghiêm túc, bài bản hơn cho các kỳ thi đánh giá; song cơ hội là khả năng trúng tuyển đúng năng lực, đúng ngành nghề sẽ ngày càng rõ ràng và minh bạch.

Nhiều ý kiến cho rằng, việc tiến tới bỏ hẳn xét tuyển bằng học bạ không phải là động thái đột ngột, mà là hệ quả tất yếu của những bất cập kéo dài trong công tác đánh giá ở bậc THPT. Điều chỉnh này cũng là tín hiệu để các trường phổ thông và đội ngũ giáo viên nhìn lại cách dạy học, kiểm tra, đánh giá; đồng thời tăng cường tư vấn, định hướng cho học sinh từ sớm, giúp các em có cái nhìn tổng thể hơn về lộ trình vào đại học.

Ông Nguyễn Quang Tùng - Hiệu trưởng Trường THCS&THPT M.V. Lômônôxốp (Hà Nội) cho biết, nhà trường đã chủ động tư vấn học sinh chuẩn bị nhiều phương án vào đại học, như tham gia các kỳ thi đánh giá năng lực, đánh giá tư duy, hoặc thi lấy chứng chỉ SAT, IELTS nếu có điều kiện. Theo khảo sát, nhờ chuẩn bị sớm và có lộ trình rõ ràng, không nhiều học sinh của trường bị ảnh hưởng khi một số đại học điều chỉnh phương án xét tuyển.

Ở góc độ cơ sở đào tạo đại học, Thạc sĩ Phạm Thái Sơn - Giám đốc Trung tâm Tuyển sinh và Truyền thông, Trường Đại học Công thương TP Hồ Chí Minh khuyến nghị, thí sinh cần có cái nhìn cởi mở, linh hoạt trước những thay đổi trong tuyển sinh, như chủ động ôn luyện để tham dự các kỳ thi riêng, mở rộng tổ hợp xét tuyển và theo dõi sát sao thông tin từ các trường để đưa ra lựa chọn phù hợp.

Theo Quy chế tuyển sinh đại học hiện hành, từ năm 2026, tổ hợp xét tuyển phải gồm ít nhất 3 môn, trong đó bắt buộc có Toán hoặc Ngữ văn và các môn này phải đóng góp tối thiểu 50% trọng số tính điểm xét tuyển. Các chuyên gia dự báo, phương thức tuyển sinh năm 2026 sẽ còn nhiều điều chỉnh khác, trong đó không ít trường có thể nói không với các tổ hợp truyền thống như A00, A01, B00, C00, D01, để xây dựng các tổ hợp linh hoạt hơn, phù hợp với yêu cầu đào tạo và mục tiêu tuyển sinh.

Những thay đổi trong tuyển sinh đại học cho thấy xu hướng đổi mới đang lấy năng lực và mức độ phù hợp làm trọng tâm đánh giá đầu vào, thay vì chỉ dựa vào điểm số đơn thuần. Điều này đòi hỏi sự thích ứng nhanh chóng từ phía học sinh, giáo viên và phụ huynh, trong đó tinh thần chủ động đóng vai trò quyết định.

Các chuyên gia khuyến nghị, phụ huynh cần chủ động cập nhật thông tin từ các trường mà con em dự định đăng ký, quan tâm đến cách thức xét tuyển, tỷ trọng các thành phần điểm, cũng như các chính sách hỗ trợ tài chính. Với học sinh, sự chuẩn bị cần mang tính đa chiều: vừa học tập nghiêm túc để bảo đảm điểm học bạ thực chất, vừa nắm vững kiến thức để thi tốt nghiệp THPT; đồng thời cân nhắc tham dự một đến hai kỳ thi riêng và các bài thi chuẩn hóa quốc tế như SAT, IELTS để mở rộng cơ hội.

Việc xác định sớm ngành học mục tiêu, tham khảo điểm chuẩn các năm, lựa chọn trường phù hợp năng lực và xây dựng nhiều phương án xét tuyển sẽ giúp thí sinh không bị động trước những thay đổi của tuyển sinh đại học, từ đó tận dụng tốt hơn cơ hội vào đại học trong bối cảnh tuyển sinh ngày càng chuẩn hóa và cạnh tranh.