Trái cây Việt Nam: Đâu là ‘điểm chạm’ giữa kỳ vọng của người dùng và khả năng đáp ứng?

Sản lượng trái cây cả nước trong quí 2-2023 ước đạt trên 2,6 triệu tấn và có thể sẽ chạm mốc 12,4 triệu tấn vào cuối năm nay, theo thông tin từ Cục Trồng trọt thuộc Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. Giá trị rau quả xuất khẩu trong sáu tháng đầu năm gần 2,8 tỉ đô la Mỹ, trong đó sầu riêng mang về 850 triệu đô la, nhiều gấp đôi mức xuất khẩu của cả năm 2022. Bức tranh thực trạng trái cây hiện ra rất đẹp nhưng lại ẩn chứa những mảng màu xám đáng chú ý.

Tình trạng trồng trọt theo phong trào dường như đã thành bệnh trầm kha. Điển hình là tình trạng phát triển “nóng” của chính cây sầu riêng. Sau những thông tin tích cực về việc xuất khẩu chính ngạch sầu riêng sang Trung Quốc, diện tích trồng sầu riêng trên cả nước đã và đang tiếp tục được mở rộng một cách ồ ạt, lan đến cả những nơi không có điều kiện thổ nhưỡng, khí hậu phù hợp.

Bên cạnh đó là những vấn đề nhức nhối khác, như tình trạng sản xuất cá thể, manh mún; công nghệ sản xuất lạc hậu, đặc biệt là công nghệ đóng gói, bảo quản, chế biến sau thu hoạch. Đó là chưa kể đến các hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại còn thiếu và yếu, chưa hình thành được các chuỗi giá trị sản xuất và tiêu thụ một cách bền vững.

Việc phát triển diện tích vùng trồng mất kiểm soát như vậy có thể ảnh hưởng đến chất lượng và cả danh tiếng của trái cây Việt Nam ở ngay thị trường nội địa và quốc tế.

Chất lượng của trái cây nói riêng, và nông sản nói chung, không chỉ phụ thuộc vào giống, mà còn do điều kiện thổ nhưỡng và khí hậu ở mỗi vùng trồng. Đó là lý do nước ta có những thương hiệu nông sản được nhiều người biết đến như tỏi Lý Sơn, xoài cát Hòa Lộc, vú sữa Lò Rèn Vĩnh Kim…

Vì vậy, những loại trái cây Việt của những tên tuổi nổi tiếng được bày bán trên các sạp hàng ở chợ truyền thống, những chiếc xe bán hàng rong trên khắp các ngóc ngách đường phố, đến các kệ hàng hiện đại ở các siêu thị và kể cả các gian hàng thương mại điện tử… liệu chất lượng có như nhau? Với người tiêu dùng đây là một thách thức.

Vậy mới nói, giữa một bức tranh tổng thể về trái cây Việt Nam, dường như vẫn chưa có một “điểm chạm” giữa kỳ vọng của người tiêu dùng và khả năng đáp ứng của sản phẩm. Chính điều này đã dẫn đến những nỗi “sầu riêng” bất an, hoang mang về chất lượng đang len lỏi trong thị trường trái cây Việt Nam.

Chiếc phao chỉ dẫn địa lý

Người tiêu dùng rất cần những chỉ dẫn thương mại để không chỉ phân biệt sản phẩm cùng loại từ những nhà cung cấp khác nhau, mà còn giúp họ tìm xem nó có đáp ứng những kỳ vọng của họ không. Chỉ dẫn địa lý (CDĐL) là một công cụ giúp người tiêu dùng tìm được loại trái cây ưa thích khi giúp truy xuất nguồn gốc của sản phẩm, danh tiếng, uy tín, câu chuyện thương hiệu của sản phẩm gắn với văn hóa, truyền thống bản địa hay chất lượng đặc thù của sản phẩm được tạo nên từ điều kiện tự nhiên khác biệt và quy trình sản xuất độc đáo.

Theo khoản 22 điều 4 Luật Sở hữu trí tuệ (SHTT) Việt Nam, CDĐL là dấu hiệu dùng để chỉ sản phẩm có nguồn gốc từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hay quốc gia cụ thể. Để được bảo hộ dưới danh nghĩa CDĐL, sản phẩm phải có nguồn gốc địa lý từ khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc nước tương ứng với CDĐL.

Đồng thời, sản phẩm mang CDĐL phải có danh tiếng, chất lượng hoặc đặc tính chủ yếu do điều kiện địa lý của khu vực, địa phương, vùng lãnh thổ hoặc nước tương ứng với CDĐL đó quyết định.

Trong bối cảnh hội nhập quốc tế, các quốc gia đã và đang ký kết nhiều hiệp định thương mại tự do, việc gìn giữ và nâng cao chất lượng các sản phẩm đặc sản của từng khu vực để tạo ra lợi thế cạnh tranh thương mại với hàng ngoại nhập và thâm nhập vào thị trường quốc tế là những thách thức lớn trong giai đoạn này.

CDĐL giống như một chiếc phao cho cả người tiêu dùng và các nhà sản xuất và bán hàng. Việc đăng ký bảo hộ quyền SHTT nói chung và CDĐL nói riêng thực sự là công cụ cần thiết và quan trọng để khẳng định chất lượng và định vị uy tín cho các sản phẩm đặc sản địa phương.