Ước tính có khoảng 30% sinh viên tốt nghiệp không làm việc trong lĩnh vực được đào tạo

Còn khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo

Trình bày tóm tắt dự thảo Báo cáo kết quả giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển và sử dụng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, nhất là nguồn nhân lực chất lượng cao” giai đoạn 2021-2024, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh cho biết, trong thời điểm hiện nay, nguồn nhân lực của nước ta cơ bản đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội. Quy mô nguồn nhân lực có bước phát triển, cơ cấu ngày càng phù hợp hơn; trình độ, kỹ năng của lực lượng lao động được nâng lên; năng suất lao động, việc làm, thu nhập của người lao động có chuyển biến tích cực.

Chất lượng giáo dục, đào tạo ở nước ta ngày càng được nâng cao, đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển nguồn nhân lực, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Đào tạo nhân lực chất lượng cao bước đầu được quan tâm ở cả bậc phổ thông, giáo dục nghề nghiệp và giáo dục đại học với hệ thống trường chuyên, chương trình chất lượng cao, chương trình đào tạo kỹ sư và cử nhân tài năng, chương trình hợp tác đào tạo và đào tạo có yếu tố nước ngoài...

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn phát biểu khai mạc Phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Đoàn Giám sát cũng chỉ ra, đối với khu vực công lập, đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức chiếm tỷ lệ không nhiều trong tổng số lực lượng lao động toàn xã hội, phần lớn có trình độ từ đại học trở lên; công tác tuyển dụng, sử dụng, quản lý và phát triển nguồn nhân lực được thực hiện nghiêm túc, bảo đảm công khai, minh bạch theo quy định, do vậy, chất lượng, trình độ đội ngũ nhìn chung đáp ứng tốt yêu cầu.

Đối với khu vực ngoài công lập, số lượng lao động có sự gia tăng (tốc độ tăng bình quân khoảng 0,65%/năm trong giai đoạn 2021-2024), nhất là trong khu vực có vốn đầu tư nước ngoài.

Năm 2024, cả nước có gần 47,3 triệu người lao động làm việc ở khu vực ngoài nhà nước, chiếm 89,3% tổng lực lượng lao động và chiếm hơn 91% tổng số lao động có việc làm của nền kinh tế.

Chất lượng giáo dục, đào tạo ở nước ta ngày càng được nâng cao, đáp ứng tốt hơn nhu cầu phát triển nguồn nhân lực, phục vụ phát triển kinh tế - xã hội. Quy mô đào tạo đại học và nghề nghiệp nhìn chung ổn định trong giai đoạn giám sát. Cơ cấu ngành nghề, trình độ, lĩnh vực đào tạo đa dạng. Nhiều ngành mới được mở, thích ứng nhanh với nhu cầu của thị trường lao động. Việc thực hiện tự chủ đại học được mở rộng, từng bước phát huy hiệu quả. Nguồn lực đầu tư được tăng cường, đa dạng hóa; hiệu quả sử dụng được nâng lên.

Các chính sách thu hút, trọng dụng, đãi ngộ nhân lực chất lượng cao của các bộ, ngành địa phương bước đầu đã phát huy hiệu quả. Từ năm 2018 đến tháng 10/2024, có 706 sinh viên tốt nghiệp xuất sắc, cán bộ khoa học trẻ được thu hút, tuyển dụng vào làm việc trong các cơ quan, tổ chức. Một số địa phương, đơn vị sự nghiệp công lập đã thực hiện thi tuyển công khai một số vị trí lãnh đạo, cho phép nhân sự ngoài hệ thống được thi tuyển, thí điểm trả lương cao cho giảng viên, bác sĩ giỏi, có cơ chế nội bộ linh hoạt về lương, môi trường làm việc và chế độ đãi ngộ khác để giữ người tài.

Tuy nhiên, Đoàn Giám sát đánh giá, do chưa có quy định đầy đủ, toàn diện về nhân lực chất lượng cao nên có khó khăn trong công tác xác định nhân tài, người có trình độ cao và việc hoạch định chính sách thu hút, bồi dưỡng nhân lực chất lượng cao. Đất nước cũng đang đứng trước nguy cơ thiếu hụt nhân lực chất lượng cao, nhất là chuyên gia đầu ngành, “tổng công trình sư” trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, lĩnh vực kinh tế mới, nhân lực phục vụ công nghiệp quốc phòng, an ninh và các lĩnh vực quan trọng khác như luật, trí tuệ nhân tạo, bán dẫn, khí tượng thủy văn...

Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa - Xã hội của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh báo cáo tại phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Tỷ lệ sinh viên theo học các ngành kinh tế, tài chính, luật khá cao. Tỷ lệ theo học các nhóm ngành khoa học cơ bản, nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản… có xu hướng giảm. Một bộ phận không nhỏ sinh viên tốt nghiệp đại học chưa đáp ứng yêu cầu của nhà tuyển dụng, nhất là về kỹ năng, độ thích ứng và tính chuyên nghiệp. Ước tính 30% sinh viên tốt nghiệp không làm việc trong lĩnh vực được đào tạo.

Tỷ lệ lao động có việc làm phi chính thức còn khá cao, chiếm 64,6% lực lượng lao động, đa số thu nhập thấp, thời gian làm việc kéo dài, điều kiện lao động không bảo đảm. Tỷ lệ lao động qua đào tạo có bằng, chứng chỉ năm 2024 đạt 28,3%. Cả nước còn khoảng 38 triệu lao động chưa qua đào tạo.

Tiếp tục hoàn thiện thể chế về phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao

Từ kết quả giám sát nêu trên, Đoàn Giám sát đề nghị cần tiếp tục hoàn thiện thể chế trong lĩnh vực này, đồng thời xây dựng Quỹ học bổng từ nguồn ngân sách nhà nước và nguồn xã hội hóa để hỗ trợ sinh viên xuất sắc, sinh viên có hoàn cảnh khó khăn đào tạo bậc đại học trở lên ở trong nước và nước ngoài, ưu tiên các lĩnh vực khoa học cơ bản, ngành nghề trọng điểm. Bố trí đủ ngân sách để thực hiện các chương trình, đề án đã ban hành về phát triển nguồn nhân lực, nguồn nhân lực chất lượng cao. Bố trí đủ tối thiểu 20% chi ngân sách nhà nước cho giáo dục, đào tạo.

Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương phát biểu tại phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Triển khai thực hiện tốt chính sách về thị thực nhằm thu hút người nước ngoài thuộc nhóm nhân lực chất lượng cao đóng góp cho sự phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong giai đoạn mới. Chú trọng việc thu hút nhân tài là sinh viên Việt Nam học tập ở nước ngoài, chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành, “tổng công trình sư” người Việt Nam ở nước ngoài và chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành là người nước ngoài làm việc trong những lĩnh vực mới, lĩnh vực quan trọng.

Thảo luận tại phiên họp, Phó Chủ tịch Quốc hội Trần Quang Phương cho biết, về hoàn thiện thể chế, đề nghị bổ sung giải pháp đổi mới việc dự báo nhu cầu nguồn nhân lực và phản ánh chính xác nhu cầu hiện nay. Phó Chủ tịch Quốc hội cũng cho rằng, phải đổi mới tư duy, vẫn còn kiểu dự báo “ăn xổi ở thì” thì rất khó. Đồng thời đề nghị, bổ sung việc ngoài xây dựng Quỹ học bổng từ nguồn ngân sách Nhà nước và nguồn xã hội hóa, cần tiếp tục duy trì quỹ khuyến học, khuyến tài ở địa phương, gia đình, cơ quan, tổ chức, nhiều nơi đang làm rất tốt.

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế - Ngân sách của Quốc hội Phan Văn Mãi kiến nghị, cần sử dụng những kết quả giám sát này thành dữ liệu đầu vào cho nghị quyết sắp tới về giáo dục đào tạo và Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng liên quan đến giáo dục, đào tạo.

Các đại biểu tham dự phiên họp. Ảnh: Quochoi.vn

Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế và Tài chính cũng cho rằng, việc xây dựng Chiến lược đào tạo, phát triển nguồn nhân lực phải đi theo và phục vụ cho Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội; "không thể lấy chiến lược đào tạo của các quốc gia phát triển hàng đầu trên thế giới để áp vào chúng ta - một nền kinh tế đang phát triển".

Cũng theo Chủ nhiệm Ủy ban Phan Văn Mãi, tự chủ đào tạo không có nghĩa "để các cơ sở giáo dục tự xoay xở hoạt động", mà trong quá trình này ngân sách phải đầu tư nhiều hơn nữa với quan điểm là đầu tư cho giáo dục, y tế, xã hội. Tương tự như vậy, xã hội hóa không phải là "thương mại hóa giáo dục - đào tạo" mà Nhà nước vẫn phải có đầu tư, thậm chí đầu tư nhiều hơn, "năm sau nhiều năm trước".

Phát biểu tại phiên họp, Phó Thủ tướng Chính phủ Hồ Đức Phớc cho biết, phải làm rõ khái niệm và phạm vi của nguồn nhân lực chất lượng cao thì mới đi vào được những vấn đề trọng yếu khác và đề ra những giải pháp. Bên cạnh đó, vấn đề quan trọng nhất làm thế nào để đào tạo và sử dụng được nguồn nhân lực chất lượng cao.

Phát biểu kết luận nội dung thảo luận, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải đề nghị Đoàn giám sát tiếp thu các ý kiến của Ủy ban Thường vụ Quốc hội để hoàn thiện dự thảo Báo cáo kết quả giám sát. Trong đó, chú trọng làm bật lên những kết quả đạt được cũng như hạn chế, bất cập, đặc biệt làm rõ nguyên nhân, trách nhiệm cụ thể, kiến nghị giải pháp phù hợp; lưu ý phân tích đầy đủ nguyên nhân và tăng tính phản biện đối với một số vấn đề còn bất cập khó khăn, vướng mắc, yếu kém.

Phó Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý, tiếp tục hoàn thiện dự thảo Nghị quyết giám sát chuyên đề, bảo đảm chất lượng; các nhiệm vụ, giải pháp đưa ra cần cụ thể, khả thi gắn với thời gian thực hiện, tập trung vào những vấn đề then chốt. Đó là hoàn thiện thể chế, chính sách về phát triển, sử dụng nguồn nhân lực, tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc, nhằm phát triển và sử dụng nguồn nhân lực, đặc biệt là nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn mới của đất nước, phục vụ việc xây dựng Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 5 năm tới và dự thảo Nghị quyết Đại hội lần thứ XIV của Đảng.