Phóng viên Báo Kinh tế & Đô thị đã có cuộc trò chuyện với thạc sĩ Tô Thị Vân Anh (giáo viên THCS Tân Phú, TP Hồ Chí Minh, tác giả hơn 40 đầu sách giáo dục uy tín) để tìm hiểu những nguyên tắc vàng và phương pháp kỷ luật tích cực, nhằm xây dựng môi trường học đường lành mạnh, giúp trẻ phát triển toàn diện, được yêu thương và tôn trọng.
Thạc sĩ Tô Thị Vân Anh cho rằng việc chuyển dịch mạnh mẽ từ các hình thức trừng phạt nặng nề sang những phương pháp giáo dục tích cực và nhân văn để uốn nắn trẻ em có hành vi chưa đúng mực là vô cùng cấp thiết. Ảnh: NVCC
PV: Trong bối cảnh nhiều người vẫn còn hoài nghi về tính hiệu quả của phương pháp “giáo dục không đòn roi”, theo cô, vì sao Việt Nam cần thay đổi tư duy từ đòn roi sang giáo dục tích cực?
Thạc sĩ Tô Thị Vân Anh: Quan niệm "thương cho roi cho vọt" đã ăn sâu vào tiềm thức nhiều thế hệ. Tuy nhiên, các nghiên cứu tâm lý học hiện đại đã chỉ ra rằng cách làm này không những không mang lại hiệu quả lâu dài mà còn gây ra những tổn thương tâm lý nghiêm trọng cho trẻ.
Điển hình là nghiên cứu của Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ đã khẳng định rằng, trừng phạt thể chất không giúp trẻ hiểu được bản chất sai trái của hành vi. Ngược lại, nó chỉ tạo ra sự sợ hãi, thái độ chống đối và có thể khiến trẻ lớn lên với các vấn đề về hành vi, sức khỏe tinh thần. Các nước tiên tiến như Thụy Điển, Na Uy, Đức, Phần Lan... đã cấm hoàn toàn hình thức này, thay vào đó là giáo dục dựa trên sự tôn trọng, thấu hiểu và kỷ luật tích cực. Đó là cách để trẻ không chỉ điều chỉnh hành vi mà còn bồi dưỡng lòng tự trọng, sự tự chủ và khả năng chịu trách nhiệm.
So với họ, Việt Nam vẫn còn khoảng cách đáng kể. Báo cáo của UNICEF cũng chỉ ra rằng, một bộ phận không nhỏ học sinh Việt Nam vẫn cảm thấy trường học chưa an toàn, tình trạng bắt nạt, bạo lực học đường và nhục mạ bằng lời nói vẫn khá phổ biến. Điều này cho thấy nhu cầu đổi mới giáo dục theo hướng nhân văn, giảm bạo lực và tăng tính hỗ trợ là vô cùng cấp thiết, không chỉ để bảo vệ trẻ mà còn để xây dựng một xã hội lành mạnh hơn.
Vậy, làm thế nào để "thấu hiểu trước khi phán xét" khi trẻ có hành vi sai trái, thưa cô?
|
Nguyên tắc vàng đầu tiên chính là Giáo dục và Thấu hiểu. Và để thực hiện được điều đó, chúng ta phải học cách tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ của hành vi sai trái. Thay vì chỉ trừng phạt hành động bề ngoài, cần nhìn sâu vào thế giới cảm xúc bên trong của trẻ. Hành vi của trẻ, dù là ăn vạ hay la hét, thường là một "cửa sổ" phản ánh những cảm xúc, nhu cầu chưa được đáp ứng như thiếu sự chú ý, bất an, hoặc khó khăn trong việc bộc lộ cảm xúc bằng lời.
Hãy hình dung một đứa trẻ 5 tuổi bỗng dưng hay làm hỏng đồ chơi của em. Thay vì ngay lập tức la mắng, chúng ta cần trò chuyện, tìm hiểu. Có thể chúng ta sẽ phát hiện ra rằng, kể từ khi có em, trẻ cảm thấy bị "chiếm mất" tình yêu thương của cha mẹ, và hành động phá hoại chỉ là cách để thu hút sự chú ý. Khi hiểu được gốc rễ vấn đề, chúng ta mới có thể dành thêm thời gian riêng tư với con, trấn an tình yêu thương và hướng dẫn con cách thể hiện cảm xúc lành mạnh hơn. Đây là nền tảng để giải quyết vấn đề tận gốc rễ, chứ không phải chỉ là "chặt ngọn".
Với những trường hợp học sinh vị thành niên vi phạm pháp luật nghiêm trọng như bạo lực học đường, sử dụng chất cấm hay trộm cắp, các quốc gia tiên tiến xử lý thế nào để vừa đảm bảo tính nghiêm minh, vừa giữ được tinh thần giáo dục nhân văn?
Với những trường hợp này, các quốc gia tiên tiến không chỉ đơn thuần là xử lý hành chính hay đuổi học. Họ áp dụng phương pháp toàn diện và nhân văn hơn, thường theo mô hình giáo dục phục hồi (restorative education/justice).
Cụ thể, có ba yếu tố cốt lõi gồm:
Phối hợp chặt chẽ với cơ quan chức năng và gia đình: Đầu tiên, nhà trường sẽ phối hợp với cơ quan chức năng để xử lý theo đúng pháp luật. Đồng thời, họ làm việc sâu sát với gia đình và các chuyên gia tư vấn để tìm hiểu nguyên nhân gốc rễ, thấu hiểu và hỗ trợ học sinh.
Can thiệp tâm lý và hỗ trợ phục hồi: Thay vì chỉ trừng phạt, nhà trường tập trung vào can thiệp tâm lý. Học sinh được gặp gỡ chuyên gia tâm lý học đường để nhận được tư vấn, hỗ trợ cá nhân. Với các trường hợp liên quan đến chất cấm, học sinh có thể được chuyển đến các trung tâm phục hồi chuyên biệt, nhưng vẫn duy trì sự liên kết với nhà trường để đảm bảo quá trình tái hòa nhập.
Thạc sĩ Tô Thị Vân Anh là tác giả uy tín trong lĩnh vực giáo dục với hơn 40 đầu sách tham khảo về STEM, chuyển đổi số và Toán. Ảnh: NVCC
Lộ trình giáo dục đặc biệt và phục hồi quan hệ: Tùy vào mức độ vi phạm, nhà trường có thể thiết kế một lộ trình giáo dục đặc biệt thay vì đuổi học. Lộ trình này bao gồm học tại nhà có giám sát, tham gia các lớp học về đạo đức, kỹ năng sống, hoặc làm công việc công ích. Quan trọng hơn, họ áp dụng đối thoại phục hồi để học sinh hiểu rõ hậu quả, lắng nghe cảm xúc của nạn nhân, và tìm giải pháp sửa chữa. Mục tiêu là giúp các em nhận thức được hậu quả, trang bị kỹ năng cần thiết để xây dựng lại tương lai, và tái hòa nhập với cộng đồng. Giáo dục không phải là loại bỏ, mà là một quá trình đồng hành và sửa chữa.
Việc áp dụng giáo dục phục hồi trong nhà trường Việt Nam có thể là một hướng đi rất phù hợp, vừa tuân thủ luật pháp, vừa hướng đến sự phát triển toàn diện của trẻ, dạy trẻ cách đồng cảm, giải quyết xung đột và chịu trách nhiệm.
Cuối cùng, cô có lời khuyên nào cho các bậc cha mẹ, thầy cô và cả xã hội Việt Nam trong hành trình hướng tới một nền giáo dục không đòn roi, phù hợp với đặc thù văn hóa của chúng ta?
|
Áp dụng các phương pháp giáo dục tích cực và nhân văn không phải là một công tắc "bật/tắt" mà là một hành trình dài của sự kiên nhẫn, thấu hiểu và học hỏi không ngừng. Các quốc gia tiên tiến đã chứng minh rằng một nền giáo dục không đòn roi hoàn toàn khả thi và hiệu quả hơn rất nhiều so với các phương pháp cũ.
Để hiện thực hóa điều này tại Việt Nam, cần tăng cường tập huấn cho cả giáo viên và phụ huynh về kỷ luật tích cực, kỹ năng lắng nghe thấu cảm và quản lý cảm xúc của chính mình. Đồng thời đưa nội dung giáo dục không bạo lực vào chương trình đào tạo sư phạm một cách bài bản, cũng như các hoạt động trải nghiệm dành cho học sinh.
Ngoài ra cũng cần phát triển và xây dựng hệ thống hỗ trợ tâm lý học đường, giúp phát hiện sớm và can thiệp kịp thời các vấn đề hành vi của trẻ. Đẩy mạnh truyền thông cộng đồng, từ các phương tiện báo chí đến các buổi hội thảo, để dần dần thay đổi quan niệm truyền thống coi đòn roi là "bình thường" trong giáo dục trẻ.
Những giải pháp này, nếu được thực hiện kiên trì và đồng bộ, sẽ góp phần hình thành một môi trường học tập an toàn, nhân văn và bền vững, phù hợp với đặc thù văn hóa Việt Nam. Đây là một hành trình dài, nhưng tôi tin rằng với sự chung tay của toàn xã hội, chúng ta hoàn toàn có thể xây dựng nên những thế hệ người lớn có trách nhiệm, tự trọng và khả năng giải quyết vấn đề tốt hơn.
|
Xin cảm ơn thạc sĩ Tô Thị Vân Anh về cuộc trò chuyện này!
