Sắp xếp các cơ sở giáo dục đại học: Khắc phục tình trạng manh mún

Chuẩn bị công cuộc đại sắp xếp

Ngày 21/9, Ban Chỉ đạo của Chính phủ ban hành Kế hoạch 130/KH-BCĐTKNQ18 về sắp xếp đơn vị sự nghiệp công lập, DN Nhà nước và tổ chức trong hệ thống hành chính. Tại kế hoạch này, Ban Chỉ đạo của Chính phủ yêu cầu sắp xếp lại hệ thống giáo dục, y tế, DN Nhà nước; trong đó sáp nhập hoặc giải thể các trường đại học không đạt chuẩn.

Các tân cử nhân Trường Đại học Ngoại thương trong Lễ trao bằng tốt nghiệp đợt 2 năm 2025. Ảnh: Điệp Quyên

Trước đó, tại hội nghị Giáo dục đại học (ngày 18/9), Bộ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Kim Sơn cho biết, các cơ sở đại học công lập trên toàn quốc đang đứng trước cuộc đại sắp xếp, sáp nhập và tinh giản đầu mối nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động và chất lượng đào tạo. Việc sắp xếp sẽ được thực hiện theo phương án chỉ định, không phụ thuộc vào lựa chọn của từng đơn vị; Bộ sẽ trao đổi với lãnh đạo trường nhưng căn bản đây sẽ là mệnh lệnh, tương tự khi sáp nhập tỉnh, thành.

Công tác quy hoạch mạng lưới và giảm đầu mối sẽ được triển khai đồng thời. Các trường thuộc khối công an, quân đội do bộ chủ quản quyết định; các trường tư thục giữ nguyên. Sau khi loại trừ các nhóm này, Việt Nam còn khoảng 140 trường đại học công lập thuộc các bộ, ngành và địa phương. Dù chưa công bố số lượng cụ thể sẽ giảm, nhưng theo chỉ đạo, việc tinh giản sẽ được thực hiện sâu rộng.

Các phương án sáp nhập có thể bao gồm: trường T.Ư chuyển về địa phương, trường địa phương nhập vào trường T.Ư, nhiều trường T.Ư hoặc địa phương sáp nhập với nhau, giải thể các trường quy mô nhỏ hoặc không phát triển. Mục tiêu là khắc phục tình trạng manh mún, nhỏ lẻ, thiếu hiệu quả, hướng tới hệ thống giáo dục đại học hiện đại và bền vững.

Ngoài ra, Bộ tính toán phương án tái cấu trúc, giảm đầu mối để các trường mạnh lên, tốt hơn. Có trường chưa phải lớn nhưng xét về địa chính trị, vị trí cần thiết sẽ được giữ lại, đồng thời buộc phải phát triển càng nhanh càng tốt. Bộ sẽ có kịch bản cho từng trường với phương án tốt nhất, gồm cả chỉ định nhân sự.

Liên quan đến vấn đề này, tháng 3/2025, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Đây không chỉ là một văn kiện hành chính mà còn là lộ trình chiến lược nhằm tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học, mở rộng cơ hội học tập cho người dân và đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho phát triển kinh tế - xã hội.

Đại diện Bộ GD&ĐT cho biết, thực tiễn cho thấy, hệ thống giáo dục đại học hiện nay còn nhiều bất cập về quy mô, cơ cấu ngành nghề, phân bố vùng miền và chất lượng đào tạo. Các cơ sở giáo dục đại học tập trung quá nhiều ở các TP lớn, thiếu sự liên kết vùng, chưa khai thác hiệu quả tiềm năng phát triển khoa học - công nghệ; đầu tư còn dàn trải và chưa thực sự có trọng tâm.

Mục tiêu quan trọng nhất của quy hoạch là tối ưu hóa hệ thống giáo dục đại học, bảo đảm sự phân bổ hợp lý giữa các vùng, nâng cao chất lượng đào tạo và nghiên cứu, mở rộng quy mô đào tạo ở các trình độ cao, đặc biệt là trong các ngành công nghệ cao. Quy hoạch kỳ vọng các cơ sở giáo dục đại học sẽ tự nâng cao năng lực hoạt động, hiện đại hóa cơ sở vật chất, thu hút nguồn lực đầu tư tương xứng.

Nâng cao chất lượng đào tạo

Có thể thấy, Nghị quyết 71 - Bộ Chính trị, Kế hoạch 130/KH-BCĐTKNQ18 - Ban Chỉ đạo của Chính phủ hay Quy hoạch mạng lưới cơ sở giáo dục đại học và sư phạm thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 của Chính phủ đều xác định nhiệm vụ quan trọng là tái cấu trúc hệ thống giáo dục đại học để hướng tới nâng cao hiệu quả và chất lượng đào tạo.

Khi các trường được sắp xếp hợp lý, bảo đảm đạt chuẩn về cơ sở vật chất, đội ngũ giảng viên và chương trình đào tạo, sinh viên sẽ có môi trường học tập tốt hơn. Đồng thời, cơ hội tiếp cận giáo dục đại học chất lượng với chi phí hợp lý cũng sẽ được mở rộng. Với đội ngũ giảng viên, khi hệ thống giáo dục đại học được tổ chức tốt, các trường được đầu tư bài bản, sẽ tạo ra môi trường làm việc chuyên nghiệp và cơ hội nghiên cứu, phát triển sự nghiệp cũng tốt hơn. Khi số lượng các trường đại học giảm, chất lượng các trường tăng lên; đồng nghĩa với việc các ngành/trường trọng điểm được quan tâm đầu tư, đặc biệt là các ngành khoa học - công nghệ; khi đó, các trường sẽ nâng cao được vị thế trong khu vực và trên thế giới.

Chia sẻ quan điểm về công cuộc tái cấu trúc hệ thống đại học công lập sắp diễn ra, PGS.TS Nguyễn Đức Sơn - Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội cho rằng, đây là vấn đề rất lớn và nếu nhìn một cách tổng thể, thì là việc rất nên làm.

“Việc có nhiều trường đại học quá sẽ phân tán nguồn lực. Có những trường chỉ đôi trăm giảng viên, tức là nguồn lực không đủ vẫn cố để đào tạo. Điều này dẫn đến hệ quả như vòng tròn không lối thoát là cố có sinh viên để tồn tại, đầu vào thấp, kéo theo chất lượng thấp. Việc phân tán và manh mún như vậy không đem lại được chất lượng giáo dục tốt" - PGS.TS Nguyễn Đức Sơn phân tích.

Cũng theo Hiệu trưởng Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, các đơn vị lớn với quy mô lớn sẽ có khả năng sử dụng chung về nguồn lực gồm nguồn lực về giảng viên, nguồn lực về phòng thí nghiệm. Điều này được xem như đột phá để các trường tầm cỡ hơn. Tất nhiên gắn với tầm cỡ, bước tiếp theo sẽ là câu chuyện quản trị nhân sự thế nào? Tinh gọn bộ máy thế nào? Sắp xếp thế nào cho hiệu quả? Có thể khẳng định, việc tái cấu trúc sẽ có được những đơn vị đủ lớn, đủ sức cạnh tranh, đủ sức vươn ra thế giới.

Mặc dù vậy, PGS.TS Nguyễn Đức Sơn cũng nhìn thấy thách thức không nhỏ nếu thực hiện tái cấu trúc, sắp xếp bởi hiện các trường tồn tại độc lập, khác nhau; mỗi trường lại có những hạn chế, khó khăn nhất định. Nếu các đơn vị sáp nhập với nhau theo cách nào đó không hợp lý hay không giải quyết được các vấn đề về bộ máy sẽ dẫn tới câu chuyện quá tải, hoạt động không thông suốt. Tất cả các vấn đề này sẽ cần tính toán để xây dựng được phương án phù hợp.

Là phụ huynh vừa đồng hành cùng con trong kỳ tuyển sinh đại học năm 2025, chị Nguyễn Việt Hoa, phường Chương Mỹ, Hà Nội chia sẻ: "Việc có quá nhiều trường đại học công lập tồn tại như hiện nay chưa thật sự phù hợp. Cùng trong hệ thống nhưng trường tốp đầu thì điểm chuẩn cao, tuyển sinh nhanh chóng còn trường tốp cuối thì trầy trật, điểm chuẩn thấp cũng tuyển sinh không đủ chỉ tiêu và phải dùng mọi cách “vét” sinh viên. Khi đầu vào thấp, sinh viên thưa, ắt số lượng giảng viên cũng hạn chế và chất lượng đầu ra khó bảo đảm". Cùng quan điểm này, anh Nguyễn Mạnh Tú, phường Hà Đông, Hà Nội đồng tình với chủ trương sáp nhập các trường đại học bởi, theo anh, đó là xu hướng tất yếu trong giai đoạn hiện nay.

Tái cấu trúc, đại sắp xếp hệ thống giáo dục đại học công lập để có các trường lớn mạnh, chất lượng, giảm đầu mối quản lý là hướng đi đúng đắn và người cuối cùng hưởng lợi trong chính sách này chính là sinh viên, giảng viên. Khi có cơ chế đầy đủ để vận hành bộ máy, nguồn tuyển dồi dào với tiêu chuẩn cao; đội ngũ giảng viên giàu năng lực, chương trình đào tạo ưu việt…, thì công tác đào tạo mới đi vào thực chất, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đáp ứng nhu cầu của thị trường lao động trong thời kỳ hội nhập.