.jpg)
Thanh toán online cần kỹ năng tự vệ số.
Tội phạm tài chính số leo thang và bài toán củng cố niềm tin
Chưa bao giờ tội phạm mạng hoạt động liều lĩnh và tinh vi như hiện nay. Các chiêu thức lừa đảo biến hóa liên tục: từ giả mạo cơ quan công an hay ngân hàng, mạo danh cán bộ cưỡng chế tài sản, gọi điện đe dọa, dụ dỗ đầu tư lợi nhuận cao, đến lừa tuyển dụng từ xa rồi dẫn dụ người dùng cài mã độc. Và gần đây là deepfake giả giọng nói, giả hình ảnh người thân hoặc lãnh đạo ngân hàng để chiếm đoạt tài sản. Mọi lỗ hổng từ tâm lý hoảng loạn đến kỳ vọng kiếm lời nhanh đều bị lợi dụng triệt để.
Theo Phó Tổng Thư ký kiêm Chánh Văn phòng Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia Vũ Duy Hiền, năm 2023 có khoảng 15.000 nạn nhân bị lừa đảo trực tuyến với thiệt hại từ 8.000 đến 10.000 tỷ đồng và con số ước tính năm 2024 lên tới gần 18.900 tỷ đồng. Đây không chỉ là thiệt hại vật chất, mà còn là cú đánh vào lòng tin của công chúng đối với môi trường số.
Điều đáng lưu ý, như ông Vũ Duy Hiền cảnh báo, thách thức lớn nhất hiện nay không phải ở kỹ thuật, mà ở con người. Nhận thức người dùng còn hạn chế, ý thức tự bảo vệ chưa hình thành đồng bộ, trong khi khung pháp lý dù đã được củng cố nhưng vẫn cần hoàn thiện nhanh hơn tốc độ thay đổi công nghệ. Đặc biệt, khoảng trống về nhân lực an ninh mạng cùng với sự thiếu liên thông dữ liệu giữa các bên khiến khả năng phòng ngừa rủi ro bị hạn chế.
Niềm tin là tài sản mềm nhưng sức công phá khi bị tổn hại là vô cùng lớn. Nếu người dân luôn trong trạng thái cảnh giác cực độ mỗi khi giao dịch, nền kinh tế số khó lòng vận hành ổn định. Vì vậy, bảo vệ tài chính số chính là bảo vệ nguyên khí niềm tin của nền kinh tế.
Nỗ lực của các ngân hàng và yêu cầu phòng vệ chủ động
Không gian số mở rộng cũng đồng nghĩa với việc ngân hàng trở thành tuyến đầu đối mặt với tội phạm công nghệ cao. Việc bảo vệ tài sản của hàng chục triệu người dùng giờ đây không còn là nhiệm vụ kỹ thuật đơn thuần, mà là trách nhiệm cốt lõi, quyết định uy tín của từng tổ chức tài chính.
Phó Chủ tịch Hội đồng quản trị Ngân hàng TMCP Quân đội MB Vũ Thành Trung cho biết, môi trường số ngày nay tồn tại 3 nhóm rủi ro chính: tấn công trực tiếp vào hệ thống ngân hàng, lợi dụng dữ liệu cá nhân và deepfake để chiếm đoạt tài khoản, và lừa đảo thao túng tâm lý khiến người dùng tự xác nhận giao dịch. Đáng lo ngại nhất là nhóm cuối, bởi không hệ thống bảo mật nào có thể vô hiệu hóa sự mất cảnh giác trong một khoảnh khắc.
.jpg)
Tội phạm mạng hoạt động liều lĩnh và tinh vi. Ảnh minh họa.
MB và nhiều ngân hàng lớn đã chuyển từ mô hình “phòng thủ bị động” sang “phòng thủ chủ động”. Nhóm chuyên trách không chỉ gia cố hệ thống mà còn liên tục tấn công thử nghiệm vào chính hệ thống của ngân hàng để phát hiện lỗ hổng trước khi kẻ xấu lợi dụng. Công nghệ trí tuệ nhân tạo được áp dụng để giám sát hành vi giao dịch, phân tích những dấu hiệu bất thường như: tốc độ bấm, thói quen giao dịch, vị trí thiết bị, thời gian hoạt động… Nhờ mô hình này, MB cho biết có tháng đã chặn được hàng nghìn tỷ đồng có nguy cơ bị chuyển đi do lừa đảo.
Đáng chú ý, ông Vũ Thành Trung nhấn mạnh tầm quan trọng của việc bảo vệ thiết bị người dùng, vì khi điện thoại bị cài mã độc, mọi lớp bảo mật đều trở nên vô nghĩa. Một số ngân hàng đã phát triển cơ chế quét mã độc tự động ngay khi mở ứng dụng, đồng thời ngắt dịch vụ nếu phát hiện phần mềm gián điệp, dù người dùng đã xác thực bằng sinh trắc học. Đây không chỉ là công nghệ, mà là cam kết bảo vệ khách hàng đến cùng.
Song hành với công nghệ là yêu cầu liên thông dữ liệu toàn hệ thống. Ông Vũ Thành Trung cho rằng, nếu một thiết bị từng tham gia lừa đảo bị gắn cờ và thông tin được chia sẻ real time giữa các ngân hàng và cơ quan chức năng, đối tượng sẽ khó có cơ hội tái phạm. Đó là mô hình “lá chắn mạng lưới”, biến sức mạnh của từng tổ chức thành sức mạnh của toàn ngành.
Người dùng: lá chắn đầu tiên và cuối cùng
Dẫu hạ tầng có tiên tiến đến đâu, điểm mấu chốt vẫn nằm ở người dùng. Chỉ một cú nhấp vào đường link lạ, một phút nghe lời “chuyên viên ngân hàng giả mạo”, hay một giây hoảng loạn khi nghe giọng deepfake, tài sản tích cóp cả đời có thể bốc hơi.
Ông Vũ Duy Hiền khuyến nghị người dân tuyệt đối không cung cấp OTP, mật khẩu hay thông tin định danh cho bất kỳ ai; chỉ tải ứng dụng từ kho chính thống; không nhấn vào đường link lạ hoặc file đuôi apk; và đặc biệt cảnh giác với các lời mời đầu tư “lợi nhuận trên trời”. Đó không chỉ là kỹ năng tự vệ, mà còn là kỷ luật thông tin của một công dân số.
Nhiều ngân hàng cũng chung quan điểm, bảo vệ người dùng là ưu tiên hàng đầu và ngân hàng không thể đứng ngoài khi khách hàng bị chiếm quyền điện thoại. Công nghệ giúp ngăn chặn rủi ro, nhưng sự tỉnh táo của người dùng mới là lớp phòng vệ cuối cùng.
Kỷ nguyên số mang lại cơ hội phát triển chưa từng có cho Việt Nam. Tuy nhiên, mọi hành trình phát triển đều cần một nền móng niềm tin vững chắc. Khi người dân cảm thấy an toàn mỗi khi mở ứng dụng ngân hàng, khi các tổ chức tài chính coi bảo vệ khách hàng là danh dự và khi khung pháp lý theo kịp thực tiễn, không gian số sẽ trở thành động lực tăng trưởng chứ không phải mảnh đất thử thách lòng tin.
An ninh tài chính số không thể trông chờ vào một lực lượng duy nhất. Đó là nhiệm vụ liên ngành, liên hệ thống, và liên cộng đồng. Xây dựng “thành lũy niềm tin số” là hành trình bền bỉ, nơi mỗi cá nhân, mỗi tổ chức đều phải góp một viên gạch cảnh giác, trách nhiệm và minh bạch. Chỉ khi đó, Việt Nam mới có thể bước vào tương lai số với tâm thế vững vàng và niềm tin được bảo vệ trọn vẹn.
