Một điểm nổi bật trong diễn biến phiên tòa vụ án “Hoa hậu Phương Nga” là bị cáo hoa hậu nhiều lần trả lời xin giữ quyền im lặng, không khai báo gì thêm ngoài những lời khai tại phiên tòa diễn ra ngày 21.9.2016.
 |
|
Luật sư Trần Đình Dũng (Trung tâm Tư vấn Pháp luật TP Hồ Chí Minh – Trung ương Hội Luật gia Việt Nam). |
Quyền im lặng là một loại quyền rộ lên gần đây trong dư luận khi chuẩn bị ban hành Bộ luật hình sự và Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015. Quyền này khá quen thuộc với nhiều người thông qua phim ảnh ngoại quốc, với câu thoại “Anh đã bị bắt. Anh có quyền giữ im lặng. Lời khai của anh có thể là chứng cứ chống lại anh trước phiên tòa”.
Vì sao mà pháp luật đề cập đến quyền im lặng? Đó là do đề phòng nghi can có thể nói lỡ lời, nói ra những điều bất lợi cho họ. Họ có quyền giữ im lặng để đợi luật sư tư vấn, hướng dẫn thêm về cách trình bày lời khai.
Trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam quyền này cũng đã có. Điều 48 và Điều 49 Bộ luật tố tụng hình sự 2003 qui định người bị tạm giữ, bị can có quyền trình bày lời khai. Tức, khai trình là một quyền chứ không phải nghĩa vụ. Nên người bị tạm giữ, bị can có thể không khai báo. Hay nói cách khác, họ có quyền im lặng. Quyền này cũng phù hợp với nguyên tắc “việc chứng minh tội phạm thuộc về cơ quan tiến hành tố tụng”, chứ không phải ai khác.
Một vấn đề đặt ra là quyền im lặng được sử dụng ra sao cho có lợi? Như trên đã nói, do sợ lúc mới bị tạm giữ, người trong cuộc chưa kịp bình tĩnh để suy nghĩ về lời khai, cần phải chờ gặp luật sư tư vấn hướng dẫn, nên quyền này được lưu ý với người bị bắt giữ. Nhưng im lặng suốt trong tất cả các giai đoạn tố tụng cũng không phải là cách làm cho tội trạng tốt hơn bởi bên công tố sẽ chứng minh tội phạm bằng các tài liệu chứng cứ khác.
 |
| Bị cáo - Hoa hậu Phương Nga (bên trái) xin giữ quyền im lặng tại phiên tòa. |
Trong ba giai đoạn tố tụng hình sự gồm điều tra, truy tố và xét xử, thì xét xử (phiên tòa) là thời điểm “dân chủ” không chỉ để hai bên công tố buộc tội của VKS và gỡ tội của luật sư bào chữa tranh luận, mà còn là lúc quan trọng để HĐXX lắng nghe bị cáo trình bày. Bị cáo có thể trình bày bất kỳ vấn đề gì liên quan đến vụ án trước cả hội đồng, trước công tố viên và các luật sư, kể cả tố cáo điều tra viên, kiểm sát viên nếu bị bức cung nhục hình. Lời trình bày ở đây được lắng nghe cả về nội dung lẫn thái độ. Có thể phiên tòa trước bị cáo đã khai nhưng đối với mỗi phiên tòa thẩm phán lắng nghe khác nhau. Nhiều trường hợp bị cáo được minh oan xuất phát từ lời khai tại phiên tòa, những lời khai ngược lại hoàn toàn với hồ sơ truy tố.
Nói một cách công tâm, khai tại phiên tòa là cơ hội vàng của bị cáo, cả trong trường hợp bị cáo bị oan và không oan.
Tôi cho rằng, bị cáo Hoa hậu Phương Nga xin giữ quyền im lặng tại phiên tòa là tự bỏ đi cơ hội bằng vàng mà pháp luật tạo ra cho bị cáo.
Trong các phiên tòa hình sự, bất luận bị oan hay không, bị cáo cũng không nên im lặng, không nên bỏ qua cơ hội trình bày để hội đồng các thẩm phán xem xét quyết định.
Luật sư Trần Đình Dũng
(Trung tâm Tư vấn Pháp luật TP Hồ Chí Minh – Trung ương Hội Luật gia Việt Nam)
