Bỏ điều kiện kinh doanh cho 21 ngành, nghề: Giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm

Nhiều ý kiến đánh giá, đây là một “cuộc đại phẫu” về thể chế kinh doanh, góp phần mở rộng không gian tự do kinh doanh, tạo môi trường đầu tư thông thoáng, minh bạch và cạnh tranh hơn.

Giảm rào cản gia nhập thị trường

Trình bày Tờ trình của Chính phủ tại phiên họp ngày 17/10, Thứ trưởng Bộ Tài chính Nguyễn Thị Bích Ngọc cho biết, Luật Đầu tư hiện hành dù đã góp phần cải thiện môi trường đầu tư, song vẫn bộc lộ hạn chế về quyền tự do kinh doanh, thủ tục đầu tư, chính sách ưu đãi, hỗ trợ đầu tư, đặc biệt là các quy định liên quan tới ngành, nghề kinh doanh có điều kiện.

Đóng gói xuất khẩu gạo tại Công ty CP Nông nghiệp công nghệ cao Trung An (Cần Thơ). Ảnh: Vũ Sinh

Theo Thứ trưởng Nguyễn Thị Bích Ngọc, cơ quan soạn thảo đề xuất rà soát và cắt giảm 21 ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, trong đó có dịch vụ kế toán, làm thủ tục thuế, xuất khẩu gạo, kinh doanh tạm nhập, tái xuất hàng thực phẩm đông lạnh.... Trong tổng số 234 ngành, nghề đang phải xin cấp phép mới được kinh doanh, nhiều lĩnh vực có thể chuyển từ tiền kiểm sang hậu kiểm mà vẫn bảo đảm an toàn, trật tự xã hội. “Việc cắt giảm này không chỉ tháo gỡ rào cản gia nhập thị trường cho DN mà còn thể hiện quyết tâm của Chính phủ trong việc thúc đẩy quyền tự do kinh doanh, quyền hiến định của người dân và DN” - Thứ trưởng Nguyễn Thị Bích Ngọc nhấn mạnh.

Ngay sau khi dự thảo được công bố, giới DN, chuyên gia và các hiệp hội ngành hàng đã bày tỏ sự đồng tình, cho rằng việc giảm số lượng ngành, nghề kinh doanh có điều kiện là cần thiết và cấp bách trong bối cảnh phục hồi và cạnh tranh toàn cầu hiện nay.

Phó Tổng Thư ký, Trưởng Ban Pháp chế Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) Đậu Anh Tuấn cho rằng, dù nhiều ngành nghề đã được bãi bỏ điều kiện kinh doanh từ các đợt cải cách trước, nhưng dư địa để giảm thêm vẫn còn khá lớn. Ông Đậu Anh Tuấn nêu ví dụ, hoạt động nghiên cứu, chế tạo thiết bị bay không người lái (UAV) hiện vẫn bị đưa vào danh mục ngành, nghề có điều kiện. “Rủi ro của UAV đến từ việc sử dụng, chứ không phải nghiên cứu, chế tạo vốn là hoạt động cần được khuyến khích. Nếu tiếp tục duy trì điều kiện kinh doanh với những lĩnh vực như vậy, chúng ta đang tự giới hạn không gian sáng tạo” - ông Đậu Anh Tuấn chỉ ra.

Đại diện VCCI cũng đề xuất bỏ điều kiện kinh doanh đối với vận hành cơ sở hỏa táng, kinh doanh phân bón, xuất khẩu gạo, đồng thời thu hẹp phạm vi điều kiện kinh doanh vàng, chỉ giữ lại đối với sản xuất vàng miếng. Theo ông Đậu Anh Tuấn, “kinh doanh vàng trang sức, thủ công mỹ nghệ là hoạt động phổ thông, không cần áp dụng điều kiện như một lĩnh vực đặc thù”.

Góp ý ở góc độ quản lý, Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Phan Văn Mãi đề nghị Chính phủ cần rà soát để việc cắt giảm thực chất, không hình thức, chỉ nên giữ lại những điều kiện thật sự cần thiết nhằm bảo đảm quốc phòng, an ninh, đạo đức xã hội và sức khỏe cộng đồng. Cắt giảm là cần thiết, nhưng phải có nguyên tắc. Không thể xóa bỏ tràn lan mà cần căn cứ trên rủi ro thực tế, bảo đảm sự ổn định của môi trường đầu tư và trật tự xã hội.

Theo báo cáo của VCCI, danh mục ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện trong Luật Đầu tư năm 2020 đang có xu hướng gia tăng do các luật chuyên ngành bổ sung thêm điều kiện mới. Trên thực tế, số lượng ngành nghề bị điều kiện hóa còn lớn hơn nhiều so với danh mục được liệt kê trong Luật, bởi mỗi ngành lại bị “xé nhỏ” thành nhiều tiểu mục cụ thể. Từ năm 2020 đến nay chưa có một đợt rà soát toàn diện nào. Trong khi đó, mỗi khi có một luật chuyên ngành mới, lại có nguy cơ thêm ngành nghề bị siết điều kiện. Điều này khiến môi trường đầu tư thiếu ổn định, DN khó dự đoán rủi ro pháp lý.

Đồng tình với đề xuất trên, Trưởng Ban Môi trường kinh doanh (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư - CIEM) Nguyễn Minh Thảo phân tích, việc một ngành nghề bị đưa vào danh mục kinh doanh có điều kiện đồng nghĩa với việc mở đường cho hàng loạt “điều kiện con” phát sinh. Thay vì chỉ giảm điều kiện, chúng ta phải giảm hẳn số ngành, nghề trong danh mục. Khi một ngành đã bị xếp vào diện có điều kiện, cơ quan quản lý sẽ có xu hướng thêm thủ tục, thêm tiêu chuẩn. Cắt gốc mới là giải pháp căn cơ.

Cũng theo bà Nguyễn Minh Thảo, cần xây dựng tiêu chí rõ ràng để xác định ngành, nghề kinh doanh có điều kiện chỉ áp dụng với lĩnh vực có nguy cơ cao ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng, như tinh thần của Điều 7 Luật Đầu tư 2020.

Giảm điều kiện phải gắn với hậu kiểm minh bạch

Để bảo đảm sự cân bằng giữa tự do kinh doanh và an toàn quản lý, nhiều ý kiến từ giới quản lý cho rằng dự thảo lần này cần được thiết kế theo hướng “giảm tiền kiểm, tăng hậu kiểm”. Chủ tịch Hiệp hội Tư vấn thuế Việt Nam Nguyễn Thị Cúc đánh giá, việc bỏ điều kiện kinh doanh cần song hành với tăng cường hậu kiểm và đồng bộ hóa với các luật chuyên ngành. “Nếu chỉ cắt ở Luật Đầu tư mà các luật chuyên ngành vẫn giữ điều kiện riêng thì sẽ khó triển khai trong thực tế. DN vẫn sẽ bị vướng thủ tục” - bà Nguyễn Thị Cúc nhìn nhận. Bà Nguyễn Thị Cúc nhấn mạnh, hiện có quá nhiều lĩnh vực bị áp điều kiện kinh doanh không thật sự cần thiết, dẫn đến tăng chi phí tuân thủ, kéo dài thời gian gia nhập thị trường. Cần rà soát kỹ lưỡng để loại bỏ các điều kiện không phục vụ lợi ích công cộng.

Từ phía DN, các hiệp hội đều cho rằng đề xuất cắt giảm 21 ngành, nghề là tín hiệu tích cực, song mong muốn chính sách đi vào thực chất, không chỉ trên giấy tờ. Bởi thực tế trước đó, một số quy định tuy đã được gỡ bỏ khỏi danh mục có điều kiện trong Luật Đầu tư, nhưng lại hồi sinh dưới dạng quy định kỹ thuật hoặc giấy phép con ở các nghị định, thông tư chuyên ngành. Điều này khiến DN vẫn phải đi qua một “ma trận” thủ tục, thậm chí còn tốn kém hơn trước.

Các hiệp hội cũng đề nghị Chính phủ thiết lập cơ chế giám sát độc lập đối với việc rà soát, cắt giảm điều kiện kinh doanh, bảo đảm các bộ, ngành không tự ý bổ sung điều kiện mới trái với tinh thần cải cách. Một số ý kiến còn gợi mở, nên quy định rõ trách nhiệm giải trình của cơ quan ban hành điều kiện kinh doanh, tương tự như cơ chế “đánh giá tác động chính sách” trước khi ban hành văn bản quy phạm pháp luật.

Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam Nguyễn Quốc Hiệp nhấn mạnh, DN không ngại hậu kiểm, chỉ ngại thủ tục lòng vòng và chi phí không minh bạch. Hậu kiểm là cách làm hiện đại, vừa bảo đảm kỷ luật quản lý, vừa tôn trọng quyền tự do kinh doanh. Nhưng hậu kiểm cũng phải rõ ràng, công bằng, tránh tình trạng "hậu kiểm hình thức" khiến DN lại thêm một lần bị làm khó. Từ thực tiễn đó, cộng đồng DN kỳ vọng rằng Luật Đầu tư (sửa đổi) lần này sẽ không chỉ là một cuộc “tinh giản danh mục”, mà phải là “cuộc đại phẫu thật sự” về tư duy quản lý, đưa Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế, nơi Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, giám sát rủi ro, còn DN được quyền tự do kinh doanh trong khuôn khổ pháp luật.