Giữ thị trường xuất khẩu cho “vua trái cây”

Thách thức đối với “vua trái cây”

Theo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật (Bộ Nông nghiệp và Môi trường, trong thập kỷ qua, diện tích trồng sầu riêng trên cả nước đã tăng gần 6 lần, hiện đạt khoảng 180.000ha, sản lượng ước đạt 1,5 triệu tấn, đưa loại quả này trở thành trái cây chủ lực trong cơ cấu sản xuất nông nghiệp.

Bước ngoặt lớn diễn ra vào tháng 7/2022, khi Việt Nam ký Nghị định thư xuất khẩu chính ngạch sầu riêng sang Trung Quốc. Chỉ sau 2 năm, kim ngạch xuất khẩu mặt hàng này đã vượt 3,2 tỷ USD, đưa sầu riêng trở thành một trong những sản phẩm chiến lược trong cơ cấu xuất khẩu nông sản của Việt Nam.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết, thị trường xuất khẩu chính của sầu riêng Việt Nam là Trung Quốc, với thị phần năm 2024 chiếm 97,2%. Chính vì vậy, kim ngạch xuất khẩu sầu riêng của Việt Nam sẽ bị ảnh hưởng khi có bất kỳ sự biến động nào từ thị trường Trung Quốc.

Sản lượng sầu riêng năm 2024 ước đạt  1,5 triệu tấn.

Bước sang những tháng đã qua của năm 2025, Việt Nam vẫn là nhà cung cấp sầu riêng lớn thứ hai cho Trung Quốc nhưng có sự sụt giảm nghiêm trọng tới 71,3% về lượng và 74% về kim ngạch. Thị phần sầu riêng của Việt Nam tại Trung Quốc giảm từ 42,1% (năm 2024) xuống còn 28,2%.

Ngành hàng sầu riêng Việt Nam đang đứng trước nhiều thách thức lớn trong quá trình phát triển. Trong những năm gần đây, diện tích trồng và sản lượng sầu riêng tăng trưởng nóng, kéo theo sự mở rộng nhanh chóng quy mô xuất khẩu. Điều này đặt ra áp lực lớn về kiểm soát chất lượng và đáp ứng các yêu cầu kỹ thuật ngày càng nghiêm ngặt từ thị trường Trung Quốc.

Ông Vũ Phi Hổ, đại diện Công ty Cổ phần Sầu riêng Tây Nguyên (Sarita) cho biết, trong năm đầu tiên xuất khẩu, Sarita đạt sản lượng 6.000 tấn. Tuy nhiên, hành trình xuất khẩu của doanh nghiệp không hề dễ dàng khi chi phí kiểm nghiệm đang trở thành gánh nặng lớn với các doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bên cạnh đó, tình trạng nhiều cơ sở đóng gói không được Bộ Nông nghiệp và Môi trường cấp phép vẫn ngang nhiên hoạt động, trong khi phía Trung Quốc chỉ công nhận đơn vị được Tổng cục Hải quan nước này phê duyệt. Điều này dẫn tới sự nhập nhằng thật - giả, ảnh hưởng tới tính minh bạch và công bằng trong hoạt động xuất khẩu.

Sẽ có Thông tư quản lý vùng trồng sầu riêng

Để khắc phục những hạn chế trên, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chỉ đạo Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật triển khai một loạt giải pháp như: xây dựng mô hình kiểm soát cadmium trong canh tác; tăng cường quản lý sử dụng vật tư nông nghiệp; rà soát và hoàn thiện quy định về quản lý mã số vùng trồng, cơ sở đóng gói, phòng thử nghiệm; xử lý cảnh báo vi phạm và khôi phục mã số.

Các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng thường xuyên troa đổi, làm việc với Tổng cục Hải quan Trung Quốc - thị trường nhập khẩu số 1 của sầu riêng Việt Nam, để tháo gỡ vướng mắc trong xuất khẩu; đồng thời, phối hợp với địa phương, doanh nghiệp để giám sát và nâng cao tuân thủ quy định kỹ thuật.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ sớm ban hành thông tư quản lý vùng trồng sầu riêng.

Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật Huỳnh Tấn Đạt cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đang lấy ý kiến dự thảo Thông tư hướng dẫn quản lý mã số vùng trồng và mã số cơ sở đóng gói. Văn bản đặt ra yêu cầu kỹ thuật nghiêm ngặt đối với cả vùng trồng và cơ sở đóng gói, từ điều kiện canh tác, ghi chép truy xuất đến kiểm soát an toàn thực phẩm và sinh vật gây hại.

“Thông tư được xem là bước đi cần thiết trong bối cảnh nhiều thị trường ngày càng siết chặt tiêu chuẩn nhập khẩu, buộc nông sản Việt phải nâng chuẩn nếu muốn duy trì tăng trưởng xuất khẩu bền vững…” - ông Huỳnh Tấn Đạt bày tỏ quan điểm.

Khuyến nghị về mặt giải pháp, ông Nguyễn Thiên Văn, quyền Chủ tịch UBND tỉnh Đắk Lắk cho rằng, cần sớm hoàn thiện cơ sở pháp lý, quy chuẩn, tiêu chuẩn, quy trình, thủ tục cho các loại trái cây, đặc biệt là sầu riêng, để đáp ứng yêu cầu của thị trường nhập khẩu. Thành lập các Trung tâm kiểm nghiệm an toàn thực phẩm, Trung tâm kiểm dịch thực vật và cơ sở chiếu xạ để giám sát, kiểm soát dư lượng các hoạt chất.

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy, bên cạnh tăng trưởng ấn tượng, những hệ lụy từ phát triển nóng, đặc biệt là các dấu hiệu bất ổn trong 4 tháng đầu năm 2025 là đáng lo ngại. Nếu không sớm tái cơ cấu, ngành hàng sầu riêng có nguy cơ đánh mất niềm tin từ khách hàng và làm tổn hại đến uy tín nông sản Việt Nam.

Tư lệnh ngành nông nghiệp cho rằng, việc siết chặt kiểm tra tại các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Trung Quốc, cho thấy yêu cầu ngày càng cao về minh bạch và tiêu chuẩn hóa trong chuỗi cung ứng. Chính vì vậy, ngành hàng sầu riêng cần nhanh chóng nâng cao năng lực kiểm nghiệm, kiểm dịch và truy xuất tại các vùng trồng, cơ sở đóng gói. Đây là khâu then chốt để đảm bảo trái sầu riêng Việt Nam giữ vững được thị phần trong các thị trường trọng điểm.

Bộ trưởng Đỗ Đức Duy cũng đề nghị các cơ quan chuyên môn thuộc Bộ tiếp tục phối hợp với chính quyền các địa phương, hiệp hội ngành hàng rà soát lại toàn bộ hệ thống sản xuất - xuất khẩu sầu riêng, từ đó thiết lập các chuẩn mực mới hướng tới phát triển bền vững, nâng cao giá trị và giữ vững vị thế cho nông sản Việt trên bản đồ thế giới.