Theo truyền thống, lễ cúng Tết Thanh minh thường diễn ra ở hai địa điểm là phần mộ tổ tiên và tại nhà. Mỗi nơi có những yêu cầu riêng về lễ vật và nghi thức.
Lễ cúng Tết Thanh minh ở mộ
Việc tảo mộ thường vào dịp này rất quan trọng để con cháu chăm sóc, dọn dẹp phần mộ của tổ tiên thêm sạch sẽ, khang trang.
Lễ cúng Tết Thanh minh tại phần mộ tổ tiên có thể được thực hiện theo lễ chay hoặc lễ mặn, tùy thuộc vào điều kiện và truyền thống từng gia đình. Dù là hình thức nào, các lễ vật cơ bản không thể thiếu gồm hương, đèn, chè, rượu, nước, trầu cau, tiền vàng và trái cây.
Với mâm cỗ chay, có thể chuẩn bị xôi chè, oản chuối, bánh, nước, gạo muối, bỏng, và chén mật ong. Đối với mâm cỗ mặn, ngoài những lễ vật trên, còn có thêm rượu thịt, xôi, gà luộc hoặc khoanh giò.
Khi thắp hương tại mộ, nếu có nhiều bát hương, cần thắp hương cho tất cả các bát, lễ vật có thể được dùng chung. Các lễ vật nên được sắp xếp gọn gàng trên đĩa, lót chiếu hoặc khăn khi bày dưới đất và phải đặt tại nơi bằng phẳng trước khi thực hiện nghi lễ cúng.
.jpg)
Ảnh minh họa. (Nguồn ảnh: Internet)
Sau khi hoàn tất nghi thức cúng, đợi hương cháy khoảng 2/3 thì tiến hành lễ tạ, hóa vàng và xin lộc về nhà để làm lễ gia thần và gia tiên. Nếu có bài cúng viết ra giấy, sau khi đọc xong cũng đem hóa.
Theo phong tục của người Việt, trong dịp Thanh minh, mọi người thường mang theo xẻng, cuốc ra nghĩa trang để đắp lại nấm mồ cho đầy đặn, loại bỏ cỏ dại và cây bụi mọc trên mộ, tránh tình trạng bị rắn, chuột đào hang hay thu hút trâu bò đến phá hoại.
Đối với những khu mộ đã xây, việc quét dọn sạch sẽ được thực hiện kỹ càng, sau đó người tảo mộ thắp hương và đặt lễ để cúng bái.
Lễ cúng Tết Thanh minh tại nhà
Dù là một ngày lễ lớn, mâm cúng Tết Thanh minh không nhất thiết phải cầu kỳ mà được chuẩn bị phù hợp với điều kiện của mỗi gia đình hay theo phong tục từng vùng miền. Điều quan trọng là lòng thành của con cháu được gửi gắm qua từng món ăn, từng lễ vật.
Mâm cúng Tết Thanh minh thường bao gồm các món truyền thống như xôi, gà luộc, canh măng, miến và một món xào. Bên cạnh đó, còn có những lễ vật truyền thống như hoa quả, hoa tươi, trầu cau, và vàng mã. Đặc biệt, đối với các gia đình theo Phật giáo, mâm cúng chay sẽ được chuẩn bị thay cho mâm cỗ mặn.
Trong trường hợp điều kiện không cho phép, cỗ cúng có thể giản lược, chỉ cần hoa tươi, trái cây, và bánh kẹo.
Trước khi tiến hành cúng Tết Thanh minh tại nhà, việc dọn dẹp nhà cửa sạch sẽ và lau chùi bàn thờ gia tiên là rất cần thiết. Người đứng ra thắp hương cần phải mặc quần áo chỉnh tề, sạch sẽ, thể hiện sự tôn trọng tổ tiên. Khi thắp hương, người cúng sẽ tiến hành vái lạy và đọc văn khấn, bày tỏ lòng thành kính và tôn trọng. Sau khi tuần hương cháy hết, gia đình có thể hóa vàng và xin thụ lộc.
Văn khấn Tết thanh minh
Văn khấn Tết thanh minh tại nhà
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Con lạy chín phương trời, mười phương chư phật, chư phật mười phương.
Con lạy gia tiên tiền tổ, họ hàng nội ngoại hai bên gia tộc họ…
Con lạy bà tổ cô ông mãnh, ông bà, cô bé Đỏ, cậu bé Đỏ tại gia
Hôm nay là ngày 7 tháng 3 năm Ất Tỵ
Nay con giữ việc phụng thờ tên là..., tuổi…, sinh tại xã..., huyện..., tỉnh... cùng toàn gia, trước bàn thờ gia tiên cúi đầu bái lễ.
Kính mời thổ công Táo quân đồng lai cách cảm.
Kính dâng lễ bạc: trầu rượu, trà nước, vàng hương, hoa quả cùng phẩm vật lòng thành nhân dịp tiết Thanh Minh, kính mời hương hồn nội ngoại tổ tiên, kỵ, cụ, ông bà, cha mẹ, cô dì chú bác, anh chị em chứng giám và hưởng lễ.
Con thành tâm thành kính cúi xin gia tiên tiền tổ, bà tổ cô ông mãnh, ông bà… phù hộ độ trì, đề tâm xếp nếp, vuốt ve che chở cho đại gia đình con bình an, thịnh vượng, ba tháng mùa hè chín tháng mùa đông đều mát mẻ, tốt tươi. Điều lành mang lại, điều dữ mang đi cho công việc của gia đình con đều thuận buồn xuôi gió, gặp nhiều may mắn.
Chúng con kính dâng lễ bạc tâm thành, cúi xin gia tiên chứng minh chứng giám cho lòng thành của toàn thể gia quyến.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Văn khấn Tết thanh minh tại nghĩa trang
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Con lạy chín phương Trời, mười phương Chư Phật, Chư Phật mười phương
Con kính lạy hoàng thiên hậu thổ, chư vị tôn thần.
Con kính lạy các ngài thần linh bản xứ cai quản trong khu vực này.
Hôm nay là ngày… tháng… năm Ất Tỵ (đọc ngày tháng âm lịch)
Tín chủ chúng con là:… (đọc tên của bạn)
Ngụ tại: số nhà… phường… quận,… thành phố… (địa chỉ của nhà bạn)
Nhằm tiết thanh minh, tín chủ con thành tâm thành kính sắm sửa lễ lạt, có lá trầu quả cau, trà quả, hương hoa, thắp nén tâm hương kính dâng trước án, kính mời chư vị tôn thần lai lâm chiếu giám.
Gia đình chúng con có ngôi mộ của: cụ tứ đại, tam đại hoặc của ông bà, cha mẹ táng tại xứ này, nay muốn sửa sang xây đắp. Vì vậy chúng con xin kính cáo các đấng thần linh, thổ thần, long mạch, tiền chu tước, hậu huyền vũ, tả thanh long, hữu bạch hổ và chư vị tôn thần cai quản trong khu vực này.
Chúng con kính mời các vị chư thần về đây chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, độ cho vong linh được an nhàn yên ổn, siêu thoát. Cúi xin các vị phù hộ độ trì cho tín chủ chúng con toàn gia mạnh khỏe, 3 tháng mùa hè, 9 tháng mùa đông đều được mạnh khỏe, tươi tốt, cứng minh chứng giám lòng thành gia đình chúng con.
Nam mô A Di Đà Phật! (3 lần, 3 lạy)
Văn khấn Tết thanh minh tại mộ phần
Bài văn khấn Âm phần long mạch theo sách Văn khấn cổ truyền của Đại đức Thích Thanh Tâm, NXB Thời đại:
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).
Con lạy chín phương trời, mười phương chư Phật, chư Phật mười phương.
Con kính lạy hoàng thiên hậu thổ, chư vị tôn thần.
Con kính lạy các ngài thần linh bản xứ cai quản trong khu vực này.
Hôm nay là ngày: ...
Tín chủ chúng con là: (tên người khấn).
Ngụ tại: (địa chỉ của nhà tín chủ).
Nhân tết Thanh minh, tín chủ con thành tâm sắm lễ, quả cau lá trầu, hương hoa trà quả, thắp nén tâm hương kính dâng trước án, kính mời chư vị tôn thần lai lâm chiếu giám.
Gia đình chúng con có ngôi mộ của: (cha, ông hay cụ tam đại, tứ đại theo vai của người dưới mộ so với tín chủ), táng tại xứ này, nay muốn sửa sang xây đắp.
Vì vậy chúng con xin kính cáo các đấng thần linh, thổ công, thổ phủ, long mạch, tiền chu tước, hậu huyền vũ, tả thanh long, hữu bạch hổ và chư vị tôn thần cai quản trong khu vực này.
Chúng con kính mời các vị chư thần về đây chứng giám lòng thành, thụ hưởng lễ vật, độ cho vong linh được an nhàn yên ổn, siêu thoát.
Cúi xin các vị phù hộ độ trì cho tín chủ chúng con toàn gia mạnh khỏe an bình, bốn mùa không tật ách, tám tiết hưởng thái bình.
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần).
Một số lưu ý khi đi tảo mộ Tết Thanh minh
Khi đi tảo mộ vào ngày Thanh minh, cần chú ý một số điều sau:
- Chọn những ngày trời nắng ráo, ấp ám để tạo mộ. Không đi tảo mộ khi sáng sớm hoặc tối muộn.
- Khi đi tảo mộ, cần phải chân thành, cung kính. Tuyệt đối không giẫm lên mộ tổ tiên hay phần mộ xung quanh. Nếu thấy có cỏ dại, đất đá vương vãi xung quanh, hãy dọn dẹp sạch sẽ.
- Những người có sức khỏe yếu, mới ôm dậy hoặc phụ nữ có thai, trẻ nhỏ không nên đi tảo mộ. Theo quan niệm, nghĩa trang là nơi có âm khí nặng, nếu cơ thể yếu sẽ dễ bị nhiễm lạnh và khí độc ở nghĩa trang.
(*) Thông tin chỉ mang tính chất tham khảo, chiêm nghiệm!
