Xóa độc quyền, lành mạnh hóa thị trường vàng

Trao quyền nhưng không “thả nổi”

Điểm đáng chú ý là dự thảo sửa đổi Nghị định 24 theo hướng xóa bỏ độc quyền của Nhà nước trong sản xuất vàng miếng; cấp giấy phép cho một số DN, ngân hàng đáp ứng điều kiện được sản xuất vàng miếng; nhập khẩu vàng nguyên liệu để sản xuất vàng miếng. Theo đó, DN đủ điều kiện cấp phép phải có vốn điều lệ tối thiểu 1.000 tỷ đồng, ngân hàng là 50.000 tỷ đồng. Các đơn vị này phải trong danh sách đang được NHNN cấp giấy phép kinh doanh mua, bán kim loại quý, không bị xử phạt hoặc đã khắc phục xong nếu vi phạm.

Khách hàng giao dịch tại một cửa hàng vàng ở Hà Nội. Ảnh: Hải Linh

NHNN thừa nhận việc duy trì chính sách độc quyền vàng miếng hiện nay là bất cập. Khi thị trường thiếu nguồn cung, cơ quan quản lý phải can thiệp, bình ổn bằng cách sử dụng ngoại tệ từ Quỹ bình ổn tỷ giá và quản lý thị trường vàng để nhập khẩu vàng tiêu chuẩn quốc tế, sau đó gia công thành vàng miếng và bán ra thị trường. Giới chuyên gia nhiều lần chỉ ra việc độc quyền vàng miếng SJC và thiếu nguồn cung là nguyên nhân dẫn đến chênh lệch giá vàng trong nước - thế giới ở mức cao. Độc quyền vàng miếng khiến người dân hình thành tâm lý chuộng nắm giữ kim loại quý, khiến thị trường tái diễn cảnh khan hiếm, xếp hàng chờ mua.

Với cơ chế mới tại dự thảo sửa đổi Nghị định 24, NHNN kỳ vọng người dân có nhiều lựa chọn hơn, thị trường cạnh tranh hơn, giảm chênh lệch lớn về giá giữa các sản phẩm, thương hiệu vàng. Tuy nhiên, tại văn bản góp ý Dự thảo sửa đổi Nghị định 24 mới đây, Hiệp hội Kinh doanh vàng Việt Nam (VGTA) đề nghị bỏ quy định "DN phải có giấy phép kinh doanh mua bán vàng miếng" và "vốn điều lệ tối thiểu 1.000 tỷ đồng" mới được sản xuất vàng miếng. Hiện có 38 DN, ngân hàng được cấp phép kinh doanh mua, bán vàng miếng. Nhưng tính theo quy mô vốn điều lệ hiện hành, chỉ một số DN "đầu ngành" có từ 1.000 tỷ đồng trở lên như PNJ, DOJI, SJC. Về phía ngân hàng, Vietcombank, VPBank, Techcombank, BIDV, MB, VietinBank và Agribank nằm trong nhóm có vốn điều lệ trên 50.000 tỷ đồng. Như vậy, chỉ có 3 DN đáp ứng về yêu cầu vốn điều lệ - số lượng DN có thể tham gia sản xuất vàng miếng vẫn không đáng kể, dẫn đến việc thị trường vẫn có thể rơi vào tình trạng độc quyền sản xuất, cung ứng vàng miếng.VGTA cũng kiến nghị cho phép DN vàng trang sức được ưu tiên nhập khẩu vàng nguyên liệu, không hạn chế về khối lượng. DN sẽ báo cáo với cơ quan Nhà nước liên quan về kim ngạch nhập nguyên liệu và khối lượng bán vàng trang sức đáp ứng nhu cầu trong nước; kim ngạch xuất khẩu vàng trang sức. Theo dự tính của VGTA, nhu cầu mua ngoại tệ để nhập vàng nguyên liệu khoảng 5 tỷ USD mỗi năm (khoảng 416 triệu USD/tháng), chiếm quy mô rất nhỏ so với doanh số mua bán ngoại tệ trên thị trường liên ngân hàng (khoảng 18,9 - 25,2 tỷ USD/tháng). Vì vậy nhu cầu này nằm trong khả năng đáp ứng của các ngân hàng thương mại, không ảnh hưởng đến cung cầu thị trường ngoại tệ, do đó không phải sử dụng dự trữ ngoại hối để can thiệp thị trường ngoại tệ.

Cục trưởng Cục quản lý Ngoại hối (NHNN) Đào Xuân Tuấn cho biết, hiện tại, số lượng DN sản xuất, kinh doanh mua bán vàng trang sức mỹ nghệ rất lớn, khoảng hơn 6.000 DN, nhưng quy mô vốn của các DN thường nhỏ. Để bảo đảm các DN, tổ chức tín dụng (TCTD) đủ năng lực tài chính nhập khẩu vàng nguyên liệu, dự thảo Nghị định quy định, NHNN thực hiện cấp phép cho các DN, TCTD nhập khẩu vàng nguyên liệu (là các DN đủ điều kiện sản xuất vàng miếng) để bán cho các DN sản xuất vàng trang sức mỹ nghệ. Quy định này cho phép tăng cung vàng nguyên liệu nhưng vẫn bảo đảm có sự kiểm soát của Nhà nước đối với thị trường vàng trang sức mỹ nghệ.

Giám sát giao dịch, công khai minh bạch

Việc phá thế độc quyền của vàng miếng SJC cũng chỉ là bước đi ban đầu. Những bước đi tiếp theo còn quan trọng hơn như: lập Sở Giao dịch vàng quốc gia; cho phép đưa vàng vào giao dịch trên Sở giao dịch hàng hóa; lập sàn giao dịch vàng trong Trung tâm tài chính quốc tế tại Việt Nam... cũng đang được NHNN nghiên cứu.

Tại dự thảo sửa đổi Nghị định 24, NHNN cũng đề xuất sửa đổi, bổ sung trách nhiệm của các cơ quan Nhà nước, bộ ngành và địa phương trong quản lý thị trường vàng, nhằm xây dựng và chia sẻ dữ liệu về thị trường vàng, góp phần tăng cường hiệu quả điều hành; Giao dịch mua bán vàng từ 20 triệu đồng trở lên bắt buộc phải chuyển khoản, nhằm bảo đảm yêu cầu về xác thực thông tin khách hàng, công khai, minh bạch; Các bộ ngành liên quan sẽ tiếp tục nghiên cứu giải pháp huy động nguồn lực vàng trong dân vào nền kinh tế thông qua các kênh đầu tư thay thế, đồng thời xây dựng chính sách thuế phù hợp với giao dịch vàng nhằm nâng cao minh bạch và phục vụ mục tiêu điều hành hiệu quả.

Ủng hộ việc lập sàn vàng, ông Nguyễn Quang Huy - chuyên gia Khoa Tài chính - Ngân hàng, Đại học Nguyễn Trãi cho rằng, kinh doanh vàng phi vật chất qua tài khoản tại các sàn giao dịch vàng là hình thức phù hợp với xu hướng quốc tế, làm giảm nhu cầu kinh doanh vàng vật chất và tạo kênh lưu thông hiệu quả giữa thị trường trong nước và thị trường thế giới. Việc thực hiện giao dịch vàng thông qua một cơ chế tập trung sẽ khiến thị trường vàng trở nên công khai, minh bạch và hiệu quả hơn, đồng thời tạo thuận lợi cho công tác quản lý của Nhà nước.

GS.TS Hoàng Văn Cường - nguyên Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Kinh tế quốc dân cho rằng, khi thị trường vàng có nhiều nhà kinh doanh hơn, nhiều nhà cung cấp hơn, nhiều hoạt động xuất nhập khẩu lưu thông trong nước và thế giới sẽ giải quyết được những bất cập về khan hiếm vàng của thị trường. Lúc đó, việc chênh lệch giá sẽ được giải quyết bằng cơ chế thị trường. Tuy nhiên, ngoài cơ chế thị trường, còn một vấn đề nữa liên quan chính sách thuế. Nếu chính sách thuế cao, chênh lệch sẽ cao; ngược lại nếu thuế thấp, chênh lệch sẽ thấp đi. Vì vậy, bên cạnh việc tự do hóa trong kinh doanh trên cơ sở cấp phép cho những DN đáp ứng đủ điều kiện, chính sách thuế cũng có vai trò rất quan trọng.

Chuyên gia kinh tế Lê Xuân Nghĩa cũng đồng tình dùng các biện pháp hành chính chưa chắc đã có hiệu quả bằng việc đánh thuế vừa phải để những người kinh doanh trong nước cũng có lời và các đối tượng buôn lậu không có lợi.