Người lính cuối cùng trong đội quân đầu tiên của Tướng Giáp đã đi xa

Sinh ra trong một gia đình nghèo người dân tộc Tày ở bản Um, xã Tam Kim, huyện Nguyên Bình, tỉnh Cao Bằng vào năm 1922. Thuở nhỏ ông đã bất hạnh khi vừa lên 6 thì bố mất. Mẹ ông phải gồng gánh nuôi ba con nhỏ, trong đó có ông – Tô Đình Cắm (hay còn gọi Tô Văn Cắm, Tô Tiến Lực) – 1 trong 34 chiến sĩ của Đội Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân (VNTTGPQ - Tiền thân của Quân đội Nhân dân Việt Nam) – và cũng là người lính cuối cùng của Đội quân này đã đi vào cõi vĩnh hằng vào lúc 22 giờ 10 phút ngày 14/7/2017, sau những oanh liệt của cuộc đời làm cách mạng…

Ký ức trận Phai Khắt, Nà Ngần

Từng có dịp ngồi trong căn “Nhà tình nghĩa” tại thôn 8B thị trấn Đạ Tẻh, huyện Đạ Tẻh, tỉnh Lâm Đồng do Bộ Quốc phòng, Bộ Tư lệnh Quân khu 7 và tỉnh Lâm Đồng xây tặng cho cụ. Được nghe cụ kể về cuộc đời làm cách mạng, việc cụ vinh dự cùng 33 đồng chí khác tham gia lễ thành lập Đội VNTTGPQ vào ngày 22/12/1944 tại khu rừng Trần Hưng Đạo (tỉnh Cao Bằng) dưới sự chủ trì của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Cụ Tô Đình Cắm, người lính cuối cùng trong Đội VNTTGPQ

Thời điểm năm 2015, dù cụ đã 93 tuổi, một bên tai bị lãng nhưng khi nghe chúng tôi hỏi về những kỷ niệm của 2 trận đánh đầu tiên khi Đội VNTTGPQ vừa được thành lập, cụ Tô Đình Cắm hào hứng kể lại bằng tiếng Tày: Lúc đó cả xã Tam Kim, châu Nguyên Bình chỉ có 2 người vinh dự được chọn vào Đội VNTTGPQ là ông Đặng Tuần Qúy và cụ Cắm. Đội vừa được thành lập 2 ngày, theo lệnh của anh Văn (cách xưng hô thân mật mà tất cả các chiến sĩ của Đội dành cho Đại tướng Võ Nguyên Giáp – PV), chiều 24/12/1944 toàn Đội xuất quân đánh đồn Phai Khắt ở xã Tam Lộng, châu Nguyên Bình. Cả Đội đi bộ từ chiều cho tới sáng hôm sau mới dừng quân tại một quả núi sau bản Phai Khắt để nghe ngóng. Khi biết tên quan Tây cùng một số lính đã lên châu dự lễ Giáng sinh, đến chiều 25/12/1944, cả Đội cải trang chia làm 2 tốp xuống núi tiến vào bản. Lúc đó các đồng chí Thu Sơn, Sắt và Nguyên cầm khẩu tiểu liên Mỹ đi trước, anh Văn mặc bộ kaki đóng giả cai Đội. Đến cổng đồn, đồng chí Thu Sơn hỏi tên lính gác: “Chúng tao đang đi tuần, quan đồn có nhà không?”. Lính gác vừa trả lời quan Tây không có nhà, đồng chí Thu Sơn chìa tờ giấy có đóng dấu (giấy giả - PV) rồi cả Đội đi thẳng vào đồn nhanh chóng tiếp cận nơi để súng, bao vây nhà lính. Chuẩn bị xong đâu đó, đồng chí Thu Sơn hô to “tập hợp”. Lập tức 16 lính và 1 tên cai ra đứng giữa sân. Chỉ chờ có thế, toàn Đội chĩa súng vào lính đồn, đồng chí Thu Sơn hô lớn “chúng tôi là quân cách mạng, anh em đầu hàng sẽ không bị giết, giơ tay lên. Do bất ngờ nên 17 lính trong đồn đầu hàng.

“Sau đó có tin quan Tây cưỡi ngựa cùng vài lính đang trên đường về đồn, anh Văn quyết định bắt sống. Bố trí xong đâu đó, anh Văn dặn khi quan Tây vào, anh Văn sẽ hô “giơ tay lên”. Nếu nó giơ tay thì xông ra bắt sống. Có lệnh mới được nổ súng. Khi tên quan Tây vào đồn và vừa xuống ngựa, anh Văn hô to “giơ tay lên”. Trong lúc quan Tây chưa kịp hiểu chuyện gì xảy ra thì đã bị một đồng chí trong Đội nổ súng bắn chết tại chỗ vì quá căm thù tội ác của hắn. Trận này, Đội thu được 17 khẩu súng, 1 ít đạn, diệt tên quan Tây, bắt 17 lính. Thu dọn xong chiến trường, cả Đội lại hành quân suốt đêm đến đánh đồn Nà Ngần cách Phai Khắt khoảng 25 km. Sáng 26/12/1944, chúng tôi cải trang thành lính khố xanh, khố đỏ áp giải “3 Cộng sản Mán” (từ chỉ người dân tộc thiểu số miền núi phía Bắc – PV) để giao cho quan. Khi đã vào đồn, bước lên nhà sàn, một số đồng chí tiến đến án ngữ giá để súng. Sau đó nổ súng tiêu diệt 5 tên, bắt 17 lính, thu 1 thanh kiếm, 27 súng và nhiều đạn. Tất cả lính đầu hàng đều được anh Văn cho về quê sinh sống”, cụ Cắm kể.

“Chú phải sống lâu để đánh Tây”